Κάθε χωριό της Ελλάδας, εκτός από την εκκλησία που έχει εντός του οικισμού, έχει και μερικά εξωκκλήσια. Εδώ φυσικά θ’ ασχοληθούμε με τα εξωκκλήσια του Τριστένου Δωρίδος, χωρίς βέβαια να αγνοήσουμε την κεντρική εκκλησία του χωριού η οποία βρίσκεται μέσα στον οικισμό.
Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού και εορτάζει στις 6 Αυγούστου. Με Διάταγμα του 1869 ορίστηκε ενορία της Ιεράς Μητροπόλεως Φωκίδος και πρέπει να έχει μόνιμο ιερέα-εφημέριο. Ο χρόνος που πρώτο κτίστηκε ο Ναός δεν είναι γνωστός, αλλά είναι σίγουρο ότι κτίστηκε στα χρόνια που δημιουργήθηκε το χωριό, γιατί δεν υπάρχουν σημάδια άλλου παλαιού Ναού μέσα ή γύρω από το χωριό. Άρα είναι ο μοναδικός Ναός που κατασκευάστηκε μέσα στο χωριό. Η κατασκευή του τωρινού κτιρίου αναφέρεται στο 1840-45.
Οι προ του 1900 ιερείς που λειτούργησαν σ’ αυτό το Ναό δεν είναι γνωστοί. Αναφέρεται βέβαια το όνομα κάποιου «Παππαλάφα», αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Από το 1900 περίπου μέχρι το 1915-16 ιερέας ήταν ο Τριστενιώτης Παππαμιλτιάδης (Σπυρόπουλος). Από το 1918 μέχρι το 1939 εφημέριος του Ναού υπήρξε ο Παππαγιώργης (Παπασπύρου) από το Τρίστενο. Τον διαδέχτηκε το 1940 ο επίσης Τριστενιώτης Παππαπαναγιώτης (Σπυρόπουλος) μέχρι το 1960. Τη δεκαετία 1960-1970 λειτούργησε ο εκ Τριστένου Παππαδήμος (Ντάρλας εφημέριος Υψηλού Χωριού). Από το 1971 έως το 1985 ιερουργούσε ο Παππαπαναγιώτης (Φλέγγας- εφημέριος Πενταγιών). Υπήρξε μια τριετία κατά την οποία δεν είχε οριστεί ιερέας. Το χωριό εξυπηρετείτο κατά περίπτωση από ιερείς άλλων χωριών και βασικά από τον μοναδικό ιερομόναχο της Ιεράς Μονής Βαρνάκοβας Αμβρόσιο Γιαννακό. Από το 1988 μέχρι το 2004 η εκκλησία ευτύχησε ν’ αποκτήσει δικό της εφημέριο τον εκ Τριστένου Παππαδημήτρη (Αποστόλου). Από το 2004 μέχρι σήμερα λειτουργεί ο Παππαποστόλης (Υφαντής) εφημέριος Αλποχωρίου.
Το τέμπλο που έχει σήμερα η εκκλησία το έχει Αγιογραφήσει ο Τριστενιώτης Αγιογράφος Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος (1881-1941) ο κατά κόσμον «Ζωγράφος». Ο «Ζωγράφος» Αγιογράφησε και πολλές άλλες εκκλησίες χωριών της Δωρίδος, όπως του Λιδωρικίου, της Αμυγδαλιάς, του Ζωριάνου.
Το παρεκκλήσιο των Ταξιαρχών κτίστηκε το 1930 ενώ ο ομώνυμος λόφος ήταν νεκροταφείο από το 1914. Πριν από το 1914 νεκροταφείο ήταν ο χώρος βόρεια της εκκλησίας του χωριού. Το τέμπλο και αυτού του Ναού Αγιογράφησε ο «Ζωγράφος».
Από τα εξωκκλήσια θ’ αρχίσουμε με την «Παναγία» με το Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που εορτάζει στις 23 Αυγούστου. Το νυν κτίριο του Ναού κτίστηκε το 1928 πάνω στα θεμέλια του παλαιού αγνώστου χρονολογίας. Όμως εδώ υπάρχει ιστορία ότι η πρώτη εκκλησία κτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας. Κάποιος Διχωρίτης τσοπάνης περνούσε από εκεί το ποίμνιό του και βρήκε χωμένη στη ρίζα ενός δέντρου την εικόνα. Το γεγονός έγινε γνωστό σε όλους και έτσι Διχωρίτες και Τριστενιώτες αποφάσισαν να κτίσουν εκεί την εκκλησία της Παναγίας που την αφιέρωσαν στην κοίμηση της Θεοτόκου και μέχρι το 1960 την εόρταζαν μαζί. Μέχρι το 1970 περίπου το εκκλησάκι αυτό λειτουργούσε πανηγυρικά και τη δεύτερη μέρα της Λαμπρής με το «Χριστός Ανέστη» να κυριαρχεί. Μετά τη θεία λειτουργία στρωνόταν γύρω από την εκκλησία επίγειο τραπέζι (καταή) και άρχιζε φαγοπότι, τραγούδι και χορός μέχρι το απόγευμα. Αφότου έλλειψε ο Τριστενιώτης Παππάς η γιορτή και το έθιμο αυτό σταμάτησε. Το τέμπλο που κοσμεί σήμερα το Ναό είναι έργο του Κων/νου Σπυρόπουλου.
Άλλο εξωκκλήσι με τοπική ιστορία είναι ο Αϊλιάς. Ο «παλιός Αϊλιάς» ήταν κτισμένος νοτιοδυτικά της Παναγίας, στο πέρα κεφαλάρι και πάνω στο δρόμο που οδηγούσε στα καλοκαιρινά Τριστενιώτικα βοσκοτόπια (αλώνια κλπ). Περί το τέλος του 19ου αιώνα το εκκλησάκι αυτό μεταφέρθηκε στην «Ψιλοτέρα» στο υψηλότερο μέρος των Τριστενιώτικων βοσκοτόπων, σε υψόμετρο 1600 μέτρων. Στα χρόνια του εμφυλίου υπήρξε καταφύγιο των ανταρτών.
Περί το 1980 εγκαταλλειμένο και από ξερολιθιά κτισμένο έπεσε. Το 1986-87 οι Τριστενιώτες με πρωταγωνιστή τον Μπαρμπαλιά (Ηλία Λιάρο) το ξανάχτισαν με σύγχρονα υλικά κι έτσι τώρα έχει μεγαλύτερη αντοχή. Μέχρι το 1970 περίπου που υπήρχε Τριστενιώτης Παππάς λειτουργούσε στις 20 Ιουλίου στη γιορτή του Προφήτη Ηλία. Ξαναλειτούργησε με τη νέα κατασκευή του από το 1988 που συνέπεσε να έρθει ο νέος Τριστενιώτης ιερέας ο (Παππαδημήτρης) αλλά μόνο για 5-6 χρόνια, μετά σταμάτησε ελλείψει ικανού πληρώματος. Τελευταία μέχρι σήμερα λειτουργία και μυστήριο έγινε την 21-6-2008 όταν ο εγγονός του Μπαρμπαλιά Ηλίας Ευθ. Λιάρος βάφτισε εκεί το γιο του Ευθύμιο. Τα παλιά χρόνια που γινόταν εκεί η γιορτή του Προφήτη Ηλία μετά τη λειτουργία οι προσκυνητές έστρωναν κάτω από τα έλατα φαγοπότι, τραγούδι και χορό μέχρι το απόγευμα.
Άλλο εξωκκλήσι του Τριστένου είναι ο «Σταυρός». Αναφέρεται στην έξοδο του Τιμίου Σταυρού και εορτάζει την 1η Αυγούστου. Το έκτισε η εκκλησία του χωριού με πρωτοβουλία του Παππαδημήτρη (Αποστόλου) και του εξαδέλφου του Θεόδωρου Αποστόλου (ιεροψάλτου) το 1995-96.
Το εκκλησάκι αυτό κτίστηκε σε σημείο εδάφους που ανέκαθεν ονομαζόταν «Σταυρός». Ονομαζόταν «Σταυρός» γιατί εκεί σχηματιζόταν επί του εδάφους ένας σταυρός. Ήταν και είναι μια χαμηλή οροσειρά (σείραχο) η οποία κοβόταν (ετέμνετο) με το δρόμο Τριστένου - Πενταγιών ο οποίος καταργήθηκε περί το 1960 που έγινε ο αμαξιτός δρόμος. Ο Παππαδημήτρης έφυγε από το χωριό δώδεκα (12) ετών και επέστρεψε 62 με το όνειρο να κτίσει στο «Σταυρό» την εκκλησία του «Σταυρού» και τα κατάφερε.
Άλλη ονειροπόλος που έφυγε από το χωριό έφηβη και δεν γύρισε ποτέ ήταν η Αικατερίνη Αριστομένη Κοράκη. Η εν λόγω την ίδια περίπου εποχή (1990) έκτισε ένα εκκλησάκι στο λόφο της «Τσερνοκιάς» πάνω στα θεμέλια παλαιού Ναού. Το έκτισε στη μνήμη της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Ιωάννη. Λειτούργησε μόνο 5-6 χρονιές όταν στο χωριό Ιερέας ήταν ο Τριστενιώτης Παππαδημήτρης.
Αυτά είναι τα εκκλησάκια του σύγχρονου Τρίστενου (της τρίτης εγκατάστασής του). Κατά τη δεύτερη εγκατάστασή του στο Παλιχώρι ή Παλιοχώρι πρέπει να είχε τρία εκκλησάκια τον παλιό Αϊλιά, τον Αϊγιάννη και τον Αϊθανάση, ίσως και την Παναγία. Για τον Αϊλιά έγινε παραπάνω λόγος. Για τον Αϊγιάννη υπάρχει τοποθεσία «Αϊγιάννης» και ερείπια οικοδομής πάνω από το «Παλιοχώρι» και κάτω από τον Κεφαλόβρυσο που μαρτυρούν την ύπαρξή του. Το ίδιο ισχύει και για τον Αϊθανάση στην ομώνυμη τοποθεσία κάτω από το «Παλιοχώρι» όπου υπάρχει και μια τεράστια πέτρα η «Αϊθανασοκοτρώνα».
Για την πρώτη κτίση του χωριού στην Πασκαλόπη δεν υπάρχουν αποδείξεις ύπαρξης άλλης εκκλησίας πλην των ερειπίων του παλαιού Βυζαντινού Ναού που προαναφέρθηκε στη θέση «Τσερνοκιά». Στην ίδια θέση (λόφο) που είναι πάνω από την Πασκαλόπη βρέθηκε και πέτρινη σκαλιστή κολυμβήθρα.
Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού και εορτάζει στις 6 Αυγούστου. Με Διάταγμα του 1869 ορίστηκε ενορία της Ιεράς Μητροπόλεως Φωκίδος και πρέπει να έχει μόνιμο ιερέα-εφημέριο. Ο χρόνος που πρώτο κτίστηκε ο Ναός δεν είναι γνωστός, αλλά είναι σίγουρο ότι κτίστηκε στα χρόνια που δημιουργήθηκε το χωριό, γιατί δεν υπάρχουν σημάδια άλλου παλαιού Ναού μέσα ή γύρω από το χωριό. Άρα είναι ο μοναδικός Ναός που κατασκευάστηκε μέσα στο χωριό. Η κατασκευή του τωρινού κτιρίου αναφέρεται στο 1840-45.
Οι προ του 1900 ιερείς που λειτούργησαν σ’ αυτό το Ναό δεν είναι γνωστοί. Αναφέρεται βέβαια το όνομα κάποιου «Παππαλάφα», αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Από το 1900 περίπου μέχρι το 1915-16 ιερέας ήταν ο Τριστενιώτης Παππαμιλτιάδης (Σπυρόπουλος). Από το 1918 μέχρι το 1939 εφημέριος του Ναού υπήρξε ο Παππαγιώργης (Παπασπύρου) από το Τρίστενο. Τον διαδέχτηκε το 1940 ο επίσης Τριστενιώτης Παππαπαναγιώτης (Σπυρόπουλος) μέχρι το 1960. Τη δεκαετία 1960-1970 λειτούργησε ο εκ Τριστένου Παππαδήμος (Ντάρλας εφημέριος Υψηλού Χωριού). Από το 1971 έως το 1985 ιερουργούσε ο Παππαπαναγιώτης (Φλέγγας- εφημέριος Πενταγιών). Υπήρξε μια τριετία κατά την οποία δεν είχε οριστεί ιερέας. Το χωριό εξυπηρετείτο κατά περίπτωση από ιερείς άλλων χωριών και βασικά από τον μοναδικό ιερομόναχο της Ιεράς Μονής Βαρνάκοβας Αμβρόσιο Γιαννακό. Από το 1988 μέχρι το 2004 η εκκλησία ευτύχησε ν’ αποκτήσει δικό της εφημέριο τον εκ Τριστένου Παππαδημήτρη (Αποστόλου). Από το 2004 μέχρι σήμερα λειτουργεί ο Παππαποστόλης (Υφαντής) εφημέριος Αλποχωρίου.
Το τέμπλο που έχει σήμερα η εκκλησία το έχει Αγιογραφήσει ο Τριστενιώτης Αγιογράφος Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος (1881-1941) ο κατά κόσμον «Ζωγράφος». Ο «Ζωγράφος» Αγιογράφησε και πολλές άλλες εκκλησίες χωριών της Δωρίδος, όπως του Λιδωρικίου, της Αμυγδαλιάς, του Ζωριάνου.
Το παρεκκλήσιο των Ταξιαρχών κτίστηκε το 1930 ενώ ο ομώνυμος λόφος ήταν νεκροταφείο από το 1914. Πριν από το 1914 νεκροταφείο ήταν ο χώρος βόρεια της εκκλησίας του χωριού. Το τέμπλο και αυτού του Ναού Αγιογράφησε ο «Ζωγράφος».
Από τα εξωκκλήσια θ’ αρχίσουμε με την «Παναγία» με το Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που εορτάζει στις 23 Αυγούστου. Το νυν κτίριο του Ναού κτίστηκε το 1928 πάνω στα θεμέλια του παλαιού αγνώστου χρονολογίας. Όμως εδώ υπάρχει ιστορία ότι η πρώτη εκκλησία κτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας. Κάποιος Διχωρίτης τσοπάνης περνούσε από εκεί το ποίμνιό του και βρήκε χωμένη στη ρίζα ενός δέντρου την εικόνα. Το γεγονός έγινε γνωστό σε όλους και έτσι Διχωρίτες και Τριστενιώτες αποφάσισαν να κτίσουν εκεί την εκκλησία της Παναγίας που την αφιέρωσαν στην κοίμηση της Θεοτόκου και μέχρι το 1960 την εόρταζαν μαζί. Μέχρι το 1970 περίπου το εκκλησάκι αυτό λειτουργούσε πανηγυρικά και τη δεύτερη μέρα της Λαμπρής με το «Χριστός Ανέστη» να κυριαρχεί. Μετά τη θεία λειτουργία στρωνόταν γύρω από την εκκλησία επίγειο τραπέζι (καταή) και άρχιζε φαγοπότι, τραγούδι και χορός μέχρι το απόγευμα. Αφότου έλλειψε ο Τριστενιώτης Παππάς η γιορτή και το έθιμο αυτό σταμάτησε. Το τέμπλο που κοσμεί σήμερα το Ναό είναι έργο του Κων/νου Σπυρόπουλου.
Άλλο εξωκκλήσι με τοπική ιστορία είναι ο Αϊλιάς. Ο «παλιός Αϊλιάς» ήταν κτισμένος νοτιοδυτικά της Παναγίας, στο πέρα κεφαλάρι και πάνω στο δρόμο που οδηγούσε στα καλοκαιρινά Τριστενιώτικα βοσκοτόπια (αλώνια κλπ). Περί το τέλος του 19ου αιώνα το εκκλησάκι αυτό μεταφέρθηκε στην «Ψιλοτέρα» στο υψηλότερο μέρος των Τριστενιώτικων βοσκοτόπων, σε υψόμετρο 1600 μέτρων. Στα χρόνια του εμφυλίου υπήρξε καταφύγιο των ανταρτών.
Περί το 1980 εγκαταλλειμένο και από ξερολιθιά κτισμένο έπεσε. Το 1986-87 οι Τριστενιώτες με πρωταγωνιστή τον Μπαρμπαλιά (Ηλία Λιάρο) το ξανάχτισαν με σύγχρονα υλικά κι έτσι τώρα έχει μεγαλύτερη αντοχή. Μέχρι το 1970 περίπου που υπήρχε Τριστενιώτης Παππάς λειτουργούσε στις 20 Ιουλίου στη γιορτή του Προφήτη Ηλία. Ξαναλειτούργησε με τη νέα κατασκευή του από το 1988 που συνέπεσε να έρθει ο νέος Τριστενιώτης ιερέας ο (Παππαδημήτρης) αλλά μόνο για 5-6 χρόνια, μετά σταμάτησε ελλείψει ικανού πληρώματος. Τελευταία μέχρι σήμερα λειτουργία και μυστήριο έγινε την 21-6-2008 όταν ο εγγονός του Μπαρμπαλιά Ηλίας Ευθ. Λιάρος βάφτισε εκεί το γιο του Ευθύμιο. Τα παλιά χρόνια που γινόταν εκεί η γιορτή του Προφήτη Ηλία μετά τη λειτουργία οι προσκυνητές έστρωναν κάτω από τα έλατα φαγοπότι, τραγούδι και χορό μέχρι το απόγευμα.
Άλλο εξωκκλήσι του Τριστένου είναι ο «Σταυρός». Αναφέρεται στην έξοδο του Τιμίου Σταυρού και εορτάζει την 1η Αυγούστου. Το έκτισε η εκκλησία του χωριού με πρωτοβουλία του Παππαδημήτρη (Αποστόλου) και του εξαδέλφου του Θεόδωρου Αποστόλου (ιεροψάλτου) το 1995-96.
Το εκκλησάκι αυτό κτίστηκε σε σημείο εδάφους που ανέκαθεν ονομαζόταν «Σταυρός». Ονομαζόταν «Σταυρός» γιατί εκεί σχηματιζόταν επί του εδάφους ένας σταυρός. Ήταν και είναι μια χαμηλή οροσειρά (σείραχο) η οποία κοβόταν (ετέμνετο) με το δρόμο Τριστένου - Πενταγιών ο οποίος καταργήθηκε περί το 1960 που έγινε ο αμαξιτός δρόμος. Ο Παππαδημήτρης έφυγε από το χωριό δώδεκα (12) ετών και επέστρεψε 62 με το όνειρο να κτίσει στο «Σταυρό» την εκκλησία του «Σταυρού» και τα κατάφερε.
Άλλη ονειροπόλος που έφυγε από το χωριό έφηβη και δεν γύρισε ποτέ ήταν η Αικατερίνη Αριστομένη Κοράκη. Η εν λόγω την ίδια περίπου εποχή (1990) έκτισε ένα εκκλησάκι στο λόφο της «Τσερνοκιάς» πάνω στα θεμέλια παλαιού Ναού. Το έκτισε στη μνήμη της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Ιωάννη. Λειτούργησε μόνο 5-6 χρονιές όταν στο χωριό Ιερέας ήταν ο Τριστενιώτης Παππαδημήτρης.
Αυτά είναι τα εκκλησάκια του σύγχρονου Τρίστενου (της τρίτης εγκατάστασής του). Κατά τη δεύτερη εγκατάστασή του στο Παλιχώρι ή Παλιοχώρι πρέπει να είχε τρία εκκλησάκια τον παλιό Αϊλιά, τον Αϊγιάννη και τον Αϊθανάση, ίσως και την Παναγία. Για τον Αϊλιά έγινε παραπάνω λόγος. Για τον Αϊγιάννη υπάρχει τοποθεσία «Αϊγιάννης» και ερείπια οικοδομής πάνω από το «Παλιοχώρι» και κάτω από τον Κεφαλόβρυσο που μαρτυρούν την ύπαρξή του. Το ίδιο ισχύει και για τον Αϊθανάση στην ομώνυμη τοποθεσία κάτω από το «Παλιοχώρι» όπου υπάρχει και μια τεράστια πέτρα η «Αϊθανασοκοτρώνα».
Για την πρώτη κτίση του χωριού στην Πασκαλόπη δεν υπάρχουν αποδείξεις ύπαρξης άλλης εκκλησίας πλην των ερειπίων του παλαιού Βυζαντινού Ναού που προαναφέρθηκε στη θέση «Τσερνοκιά». Στην ίδια θέση (λόφο) που είναι πάνω από την Πασκαλόπη βρέθηκε και πέτρινη σκαλιστή κολυμβήθρα.
Τρίστενο 30-9-2017
Βασίλειος Κ. Νικολέτος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.