Σύμφωνα με την Εφορεία Κλασσικών και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Δελφών, βορειοανατολικά του Τριστένου ευρέθησαν ίχνη αρχαίου οικισμού. Πέραν της ιστορικής και αρχαιολογικής αυτής διαπίστωσης το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τους ιδιοκτήτες των εκεί χωραφιών. Πράγματι στη θέση «Πασκαλόπη» όταν (μέχρι το 1960) οι αγρότες καλλιεργούσαν τα κτήματά τους έβρισκαν διάφορα πήλινα αντικείμενα οικιακής χρήσεως.
Στο λόφο «Τσερνοκιά» που υψώνεται πάνω από την Πασκαλόπη βρέθηκαν ερείπια Ναού και μια πέτρινη σκαλιστή κολυμπήθρα. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι ο οικισμός υπήρχε και κατά τους Χριστιανικούς χρόνους της Ελληνιστικής περιόδου. Επομένως η πρώτη τοποθεσία εγκατάστασης του
χωριού και πρώτη ονομασία αυτού είναι η Πασκαλόπη.
Η δεύτερη τοποθεσία και ονομασία του χωριού είναι το «Παλιχώρι» δηλαδή πάλι χωριό. Αυτό μαρτυρούν πολλοί θρύλοι αλλά και τα διάφορα χαλάσματα σπιτιών τα οποία ακόμη υπάρχουν στο ίσιωμα νότια της εκκλησίας «Παναγία». Για την μετατόπιση του χωριού από την Πασκαλόπη στο Παλιχώρι δεν υπάρχουν πληροφορίες ή αιτίες. Αιτία φυγής του όμως από το Παλιχώρι ήταν το νερό που συνεχώς ανέβλυζε και αναβλύζει εκεί. Το στεκούμενο νερό αναπτύσσει κουνούπια και αυτά προκαλούν στους κατοίκους αρρώστιες. Αυτό ανάγκασε τους ανθρώπους ν’ αναζητήσουν άλλη τοποθεσία κατοικίας τους και βρήκαν τη σημερινή ιδανική θέση που βλέπει νοτιοανατολικά με μικρή κλίση εδάφους και άφθονο τρεχούμενο νερό που είναι έξω από τον οικισμό και δεν ενοχλεί τους κατοίκους.
Από αυτές τις τρεις μετακινήσεις του χωριού προφανώς προέκυψε και το όνομα αυτού. Στένω (στήνω) τρεις φορές –Τρίστενο- χωριό που στήθηκε τρις. Αυτή είναι η πιθανότερη εκδοχή. Η άλλη άποψη είναι ότι το όνομα προήλθε από τα τρία ρέματα που το περιβάλλουν (φονιόρεμα, τσαταλόρεμα, αειφαντόρεμα) και τα οποία ενώνονται και καταλήγουν στο Κόκκινο ποταμό.
Μέχρι το 1912 το χωριό αποτελούσε οικισμό του Δήμου Κροκυλείου με το όνομα Δρεστενά. Με διάταγμα του 1912 αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα με το ίδιο όνομα. Επειδή σε όλη τη χώρα υπήρχαν πολλά χωριά με κακόηχα ή ξενόγλωσσα ονόματα το 1925 συστάθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών το
Συμβούλιο Τοπωνυμιών αποτελούμενο από αρχαιολόγους και ιστορικούς. Στη συνέχεια στάλθηκε εγκύκλιος προς τις Νομαρχίες και τις Κοινότητες να γνωμοδοτήσουν αιτιολογημένα για το όνομα του χωριού τους. Την απόφαση την έπαιρνε το Κοινοτικό Συμβούλιο ύστερα από εισήγηση Επιτροπής αποτελούμενη από τον πρόεδρο της Κοινότητας, τον Ιερέα και τον δάσκαλο του χωριού. Έτσι το 1928 εκδόθηκε νέο διάταγμα με το οποίο τα Δρεστενά μετονομάστηκαν σε Τρίστενο. Για να βρούμε επομένως γιατί το χωριό μετονομάστηκε σε Τρίστενο πρέπει να ανατρέξουμε στην απόφαση του τότε
Κοινοτικού Συμβουλίου ή στα τότε πρακτικά του Συμβουλίου Τοπωνυμιών. Δεν το θεωρώ όμως απαραίτητο γιατί είναι προφανές ότι τα « Δρεστενά» είναι παραφθορά της λέξης «Τριστενά».
Άλλο ζήτημα που πρέπει να διευκρινιστεί είναι η ονομασία του μεγάλου ρέματος «Φονιόρεμα». Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (1950-55) που έζησα στο χωριό η αιτία της ονομασίας για τους παλαιούς κατοίκους ήταν δεδομένη. Οφείλεται στους πνιγμούς ανθρώπων από τα ορμητικά νερά και στο πέσιμο άλλων στα βράχια του ρέματος. Αναφέροντο τα τελευταία θύματα Κανατσιάς και Προφήλης και επί των ημερών που ήμουν στο χωριό συνέβη σοβαρό ατύχημα γιδοβοσκού στα βράχια. Πράγματι τα περισσότερα χωράφια και βοσκές ήταν πέρα από το ρέμα και όταν έβρεχε κατέβαζε πολύ νερό «φούσκωνε» το ρέμα, οι άνθρωποι ήταν αναγκασμένοι να επιστρέψουν στα σπίτια τους και διακινδύνευαν τη ζωή τους. Γεφύρι δεν υπήρχε. Αυτό που υπάρχει σήμερα έγινε το 1990. Πέρα όμως από το γεγονός αυτό και την πεποίθηση των κατοίκων ο υποφαινόμενος υπήρξα γιδοβοσκός και περπάτησα τις πλαγιές αυτές. Τις πλαγιές, όχι τα βράχια, γιατί στα βράχια αυτά ούτε τα γίδια μπορούν να πάνε και αν κάποιο τολμήσει «βραχώνεται». Πήγα στην «Τσούκα», στο «Σουριά», στις «Λούζες», στο «Τσουγρί» και στου «Προφήλ το Λάκκο». Από αυτά τα σημεία έβλεπα από απόσταση τις «Τσουκάνες» και του «Κανατσιά το βράχο» και στον ύπνο μου πεταγόμουνα. Αν πέσεις από εκεί δεν υπάρχει επιστροφή.
Στους γκρεμούς λοιπόν και στα ορμητικά νερά οφείλεται η ονομασία και σε τίποτε άλλο φανταστικό. Το Φονιόρεμα δεν είναι μόνο από τη βρύση και κάτω κυρίως είναι από τη βρύση και πάνω και δεν φαίνεται από την πλατεία, από το Τσουγκρί και τη Μαραβίτσα φαίνεται. Για εμένα το το συγκεκριμένο δεν είναι απλώς ρέμα, είναι το «Φαράγγι της Τσουκάνας».
Προ της συστάσεως του Ελληνικού κράτους δεν έχουμε στοιχεία για τον πληθυσμό. Από της ενάρξεως των απογραφών θ’ αναφέρουμε ότι καταγράφηκαν
• Το 1840 κάτοικοι 183
• Το 1896 κάτοικοι 496
• Το 1907 κάτοικοι 469
• Το 1920 κάτοικοι 429
• Το 1940 κάτοικοι 318
• Το 1951 κάτοικοι 162
• Το 1961 κάτοικοι 90
Δεν θ’ αναφερθούμε στις επόμενες ανά δεκαετία απογραφές γιατί ο μόνιμος πληθυσμός πήρε ταχέως την κατιούσα και η απογραφή δεν αντικατοπτρίζει πλέον την πραγματικότητα. Θ’ αναφέρουμε τέλος ότι τόσο στην Κλεφτουριά όσο και στην Επανάσταση του 1821 το Τρίστενο συμμετείχε με πολλούς αγωνιστές στα επαναστατικά Σώματα. Μόνο το Σώμα του Σκαλτσοδήμου, που απελευθέρωσε τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης το Λιδωρίκι, το Μαλανδρίνο και τα γύρω χωριά, αναφέρονται ονομαστικά σε ιστορικά κείμενα ότι συμμετείχαν δέκα οκτώ (18) Τριστενιώτες και στο Σώμα του Σαφάκα άλλοι δύο. Πιστεύω ότι υπήρχαν και άλλοι σε άλλες ομάδες και αναφέρονται ως Δωριείς.
Στο λόφο «Τσερνοκιά» που υψώνεται πάνω από την Πασκαλόπη βρέθηκαν ερείπια Ναού και μια πέτρινη σκαλιστή κολυμπήθρα. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι ο οικισμός υπήρχε και κατά τους Χριστιανικούς χρόνους της Ελληνιστικής περιόδου. Επομένως η πρώτη τοποθεσία εγκατάστασης του
χωριού και πρώτη ονομασία αυτού είναι η Πασκαλόπη.
Η δεύτερη τοποθεσία και ονομασία του χωριού είναι το «Παλιχώρι» δηλαδή πάλι χωριό. Αυτό μαρτυρούν πολλοί θρύλοι αλλά και τα διάφορα χαλάσματα σπιτιών τα οποία ακόμη υπάρχουν στο ίσιωμα νότια της εκκλησίας «Παναγία». Για την μετατόπιση του χωριού από την Πασκαλόπη στο Παλιχώρι δεν υπάρχουν πληροφορίες ή αιτίες. Αιτία φυγής του όμως από το Παλιχώρι ήταν το νερό που συνεχώς ανέβλυζε και αναβλύζει εκεί. Το στεκούμενο νερό αναπτύσσει κουνούπια και αυτά προκαλούν στους κατοίκους αρρώστιες. Αυτό ανάγκασε τους ανθρώπους ν’ αναζητήσουν άλλη τοποθεσία κατοικίας τους και βρήκαν τη σημερινή ιδανική θέση που βλέπει νοτιοανατολικά με μικρή κλίση εδάφους και άφθονο τρεχούμενο νερό που είναι έξω από τον οικισμό και δεν ενοχλεί τους κατοίκους.
Από αυτές τις τρεις μετακινήσεις του χωριού προφανώς προέκυψε και το όνομα αυτού. Στένω (στήνω) τρεις φορές –Τρίστενο- χωριό που στήθηκε τρις. Αυτή είναι η πιθανότερη εκδοχή. Η άλλη άποψη είναι ότι το όνομα προήλθε από τα τρία ρέματα που το περιβάλλουν (φονιόρεμα, τσαταλόρεμα, αειφαντόρεμα) και τα οποία ενώνονται και καταλήγουν στο Κόκκινο ποταμό.
Μέχρι το 1912 το χωριό αποτελούσε οικισμό του Δήμου Κροκυλείου με το όνομα Δρεστενά. Με διάταγμα του 1912 αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα με το ίδιο όνομα. Επειδή σε όλη τη χώρα υπήρχαν πολλά χωριά με κακόηχα ή ξενόγλωσσα ονόματα το 1925 συστάθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών το
Συμβούλιο Τοπωνυμιών αποτελούμενο από αρχαιολόγους και ιστορικούς. Στη συνέχεια στάλθηκε εγκύκλιος προς τις Νομαρχίες και τις Κοινότητες να γνωμοδοτήσουν αιτιολογημένα για το όνομα του χωριού τους. Την απόφαση την έπαιρνε το Κοινοτικό Συμβούλιο ύστερα από εισήγηση Επιτροπής αποτελούμενη από τον πρόεδρο της Κοινότητας, τον Ιερέα και τον δάσκαλο του χωριού. Έτσι το 1928 εκδόθηκε νέο διάταγμα με το οποίο τα Δρεστενά μετονομάστηκαν σε Τρίστενο. Για να βρούμε επομένως γιατί το χωριό μετονομάστηκε σε Τρίστενο πρέπει να ανατρέξουμε στην απόφαση του τότε
Κοινοτικού Συμβουλίου ή στα τότε πρακτικά του Συμβουλίου Τοπωνυμιών. Δεν το θεωρώ όμως απαραίτητο γιατί είναι προφανές ότι τα « Δρεστενά» είναι παραφθορά της λέξης «Τριστενά».
Άλλο ζήτημα που πρέπει να διευκρινιστεί είναι η ονομασία του μεγάλου ρέματος «Φονιόρεμα». Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (1950-55) που έζησα στο χωριό η αιτία της ονομασίας για τους παλαιούς κατοίκους ήταν δεδομένη. Οφείλεται στους πνιγμούς ανθρώπων από τα ορμητικά νερά και στο πέσιμο άλλων στα βράχια του ρέματος. Αναφέροντο τα τελευταία θύματα Κανατσιάς και Προφήλης και επί των ημερών που ήμουν στο χωριό συνέβη σοβαρό ατύχημα γιδοβοσκού στα βράχια. Πράγματι τα περισσότερα χωράφια και βοσκές ήταν πέρα από το ρέμα και όταν έβρεχε κατέβαζε πολύ νερό «φούσκωνε» το ρέμα, οι άνθρωποι ήταν αναγκασμένοι να επιστρέψουν στα σπίτια τους και διακινδύνευαν τη ζωή τους. Γεφύρι δεν υπήρχε. Αυτό που υπάρχει σήμερα έγινε το 1990. Πέρα όμως από το γεγονός αυτό και την πεποίθηση των κατοίκων ο υποφαινόμενος υπήρξα γιδοβοσκός και περπάτησα τις πλαγιές αυτές. Τις πλαγιές, όχι τα βράχια, γιατί στα βράχια αυτά ούτε τα γίδια μπορούν να πάνε και αν κάποιο τολμήσει «βραχώνεται». Πήγα στην «Τσούκα», στο «Σουριά», στις «Λούζες», στο «Τσουγρί» και στου «Προφήλ το Λάκκο». Από αυτά τα σημεία έβλεπα από απόσταση τις «Τσουκάνες» και του «Κανατσιά το βράχο» και στον ύπνο μου πεταγόμουνα. Αν πέσεις από εκεί δεν υπάρχει επιστροφή.
Στους γκρεμούς λοιπόν και στα ορμητικά νερά οφείλεται η ονομασία και σε τίποτε άλλο φανταστικό. Το Φονιόρεμα δεν είναι μόνο από τη βρύση και κάτω κυρίως είναι από τη βρύση και πάνω και δεν φαίνεται από την πλατεία, από το Τσουγκρί και τη Μαραβίτσα φαίνεται. Για εμένα το το συγκεκριμένο δεν είναι απλώς ρέμα, είναι το «Φαράγγι της Τσουκάνας».
Προ της συστάσεως του Ελληνικού κράτους δεν έχουμε στοιχεία για τον πληθυσμό. Από της ενάρξεως των απογραφών θ’ αναφέρουμε ότι καταγράφηκαν
• Το 1840 κάτοικοι 183
• Το 1896 κάτοικοι 496
• Το 1907 κάτοικοι 469
• Το 1920 κάτοικοι 429
• Το 1940 κάτοικοι 318
• Το 1951 κάτοικοι 162
• Το 1961 κάτοικοι 90
Δεν θ’ αναφερθούμε στις επόμενες ανά δεκαετία απογραφές γιατί ο μόνιμος πληθυσμός πήρε ταχέως την κατιούσα και η απογραφή δεν αντικατοπτρίζει πλέον την πραγματικότητα. Θ’ αναφέρουμε τέλος ότι τόσο στην Κλεφτουριά όσο και στην Επανάσταση του 1821 το Τρίστενο συμμετείχε με πολλούς αγωνιστές στα επαναστατικά Σώματα. Μόνο το Σώμα του Σκαλτσοδήμου, που απελευθέρωσε τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης το Λιδωρίκι, το Μαλανδρίνο και τα γύρω χωριά, αναφέρονται ονομαστικά σε ιστορικά κείμενα ότι συμμετείχαν δέκα οκτώ (18) Τριστενιώτες και στο Σώμα του Σαφάκα άλλοι δύο. Πιστεύω ότι υπήρχαν και άλλοι σε άλλες ομάδες και αναφέρονται ως Δωριείς.
Αθήνα 30-11-2017
Βασίλειος Κ. Νικολέτος
Εκ Τριστένου Δωρίδος
ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ IOYΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018 (ΑΦ 115)
Περί Τριστένου ιστορικά
Στη συνέχεια των όσων περί Τριστένου αναφέρουμε στο φύλλο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 2018 των ΠΣ, και για να ολοκληρώσουμε την ταυτότητα του Τρίστενου, πρέπει να αναφέρουμε και ένα άλλο πραγματικό γεγονός. Το γεγονός ότι σε αυτό το μικρό χωριό υπήρχαν σχεδόν όλα τα αρχαία Ελληνικά ονόματα, όπως Αγησίλαος, Αριστομένης, Αριστοτέλης, Αριστείδης, Αθηνά, Ασπασία, Δημοσθένης, Ηρακλής, Θεμιστοκλής, Λεωνίδας, Μιλτιάδης, Ξενοφών, Περικλής, Πηνελόπη, Τηλέμαχος, Φίλιππος. Ετσι, εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήματα που υπήρχαν στη θέση «Τσερνοκιά», έρχονται και τα αρχαία ονόματα να προσθέσουν το επιχείρημα ότι πράγματι το ωραίο Τριστενάκι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα.
Ωστόσο πρέπει να προσθέσουμε ότι ένα μέρος των κατοίκων του σημερινού χωριού (σημερινής θέσης, τρίτης εγκατάστασης) ήρθε από την Ηπειρο. Ιστορικά βιβλία σαφώς αναφέρουν ότι όταν καταπατήθηκε το Σούλι από τους Τουρκαλβανούς του Αληπασά, πολεμιστές και κάτοικοι διασκορπίστηκαν στα βουνά της Ρούμελης.Οι μεν πολεμιστές εντάχτηκαν στα επαναστατικά Σώματα, ο δε άμαχος πληθυσμός βρήκε καταφύγιο στα ορεινά χωριά μεταξύ των οποίων και το Τρίστενο. Αυτό το διαπιστώνουμε από το επώνυμο, διότι οι Σουλιώτες γειτνιάζοντες με τα νησιά του Ιονίου, πηγαινοέρχονταν σ' αυτά για πολλούς λόγους. Μερικοί από αυτούς απέκτησαν Επτανησιακά ονοματεπώνυμα τα οποία ακόμα υπάρχουν στο χωριό.
Μια άλλη πληροφορία που πρέπει να καταγραφεί είναι για το Διάταγμα σύστασης του Δημοτικού Σχολείου Τριστένου. Είναι το από 2-5-1883 Β. Δ. (ΦΕΚ193/1883). Επίσης το καταστατικό του (πρώτου) Συνδέσμου Τριστενιωτών «Αγιος Αθανάσιος» εγκρίθηκε με το από 19-2-1909 ΒΔ (ΦΕΚ 48/1909). Τις πληροφορίες αυτές έλκομεν από τον εκ Τριστένου ορμώμενον και εν Τριστένω γεννηθέντα εκ μητρός Θεοδώρας Αποστόλου, δικηγόρον Γεώργιον Πέππαν. Όπως γράψαμεν και στα «Εξωκλήσια» η εκκλησία μας «Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού» αναγνωρίστηκε ως ενορία της Ιεράς Μητροπόλεως Φωκίδος με Διάταγμα του 1869. Υπενθυμίζουμε ότι το χωριό μας για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα με Διάταγμα το 1912 με το όνομα «Δρεστενά» ενώ με άλλο Διάταγμα του 1928 μετονομάστηκε σε Κοινότητα Τριστένου. Τέλος με το Ν. 2539 του 1997 περιορίστηκε σε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Βαρδουσίων και με το Ν. 3852 του 2010 συρρικνώθηκε σε τοπική κοινότητα Τριστένου του Δήμου Δωρίδος.
Ανιχνεύοντας μνήμες και πραγματικότητα πρέπει να αναφέρουμε ότι το χωριό στη σημερινή του θέση έχει πάθει κατολίσθηση σε άγνωστο χρόνο. Τα σημεία της κατολίσθησης είναι φανερά και αρχίζουν βορειοανατολικά της πλατείας (προς το φονιόρεμα) από την παλαιά «πουρνάρα» (σπίτι Ευθ. Ντάρλα) ανατολικότερα προς του «Κοκόζα την καστανιά» και φτάνει στη βόρεια πλευρά της Εκκλησίας.Με μια προσεκτική παρατήρηση φαίνονται τα σημεία αυτά. Παλαιότερα που υπήρχε πολύ λιγότερη βλάστηση ήταν πιο φανερά. Εκτός του φαινόμενου υπάρχει και μαρτυρία. Η τοποθεσία κάτω από την «πουρνάρα» και του «Κόκοζα την καστανιά» προς το φονιόρεμα την έλεγαν «παλιόσπα» και ήταν «αρμακάς», δηλαδή πολλά λιθάρια μαζί. Το ίδιο συμβαίνει και βορειότερα της Εκκλησίας όπου παλαιότερα υπήρχε το νεκροταφείο του χωριού (βλέπε βιβλίο Κ. Αποστόλου «Τρίστενο Δωρίδος 1995». Στο σημείο αυτό υπάρχει και σήμερα υπόλειμμα μνημείου. Κάτω από αυτό υπάρχουν «αρμακάδες».
Όταν το 1951-54 η θεία μου η «Γιάννενα» όργωνε εκεί κι εγώ έριχνα το σπόρο στις αυλακιές, οι «αρμακάδες» ήταν φανεροί.
Αθήνα, 12 Φεβρουαρίου 2019,
Βασίλειος Κ. Νικολέτος,
εκ Τριστένου Δωρίδος
Βασίλειος Κ. Νικολέτος,
εκ Τριστένου Δωρίδος
ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ IOYΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018 (ΑΦ 117)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.