Τα πλατάνια της Φωκίδας εκπέμπουν SOS!

Νικολέτα Τομαρά – Κοσμάς Ιωάννου*
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εν Δελφοίς και στο fokidanews.gr)

Μετά το πρώτο μεμονωμένο κρούσμα της ασθένειας στο Τοίχιο Ευπαλίου, που αντιμετωπίστηκε, έχουμε εκτεταμένη προσβολή πλατάνων σε Γραβιά, Καστέλλια, Βάργιανη.

Η θανατηφόρα για τα πλατάνια ασθένεια, του μεταχρωματικού έλκους, που μεταδίδεται από τον μύκητα Ceratocystis platani, εντοπίστηκε με φυτουγειονομικούς ελέγχους και δειγματοληψίες, που έγιναν από το Δασαρχείο Άμφισσας, αρχικά στη θέση Ρεσινίκος Γραβιάς.

Στη συνέχεια και ύστερα από δειγματοληψίες και εργαστηριακή εξέταση ύποπτων δειγμάτων, βρέθηκαν προσβολές απο το μύκητα και σε άλλες περιοχές της Γραβιάς, στα Καστέλλια και Βάργιανη.

Το Δασαρχείο Άμφισσας για την αντιμετώπιση του φαινομένου με στόχο τον περιορισμό και τελικά την εξάλειψή του, λαμβάνει τα απαραίτητα κατασταλτικά και προληπτικά μέτρα, επείγοντος χαρακτήρα, με την συνεργασία των ειδικών εργαστηρίων και φυτοπαθολόγων του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων.

Έτσι μετά από τον εντοπισμό (τέλος του 2018) των πρώτων προσβεβλημένων (σε 14 σημεία), απο την ασθένεια πλατάνων:

1. Δημιουργήθηκαν γύρω απο τις προσβολές, με τεχνητές ξηράνσεις , ζώνες αποκλεισμού του μύκητα για αποφυγή εξάπλωσής του, σε γειτονικά δέντρα, ενώ στα σημεία τοποθετήθηκαν ταμπέλες ενημέρωσης και προειδοποίησης του κοινού.
2. Περιμετρικά των προσβολών σε μεγαλύτερο βάθος, διενεργήθηκαν μακροσκοπικοί έλεγχοι, αλλά και εργαστηριακές εξετάσεις δειγμάτων, για την ιχνηλάτηση της προσβολής και ακριβέστερη οριοθέτηση της εξάπλωσής της.
3. Ολόκληρη η περιοχή του Δασαρχείου αλλά κυρίως τα επίφοβα σημεία, δρόμοι, πλατείες, Δίκτυα Δ.Ε.Η., επεμβάσεις για έργα, διευθετήσεις χειμάρρων, υλοτομίες σε αγροκτήματα, κ.λ.π. εξετάστηκαν μακροσκοπικά για εντοπισμό τυχόν ύπαρξη της ασθένειας.
4. Με απόφαση της Δ/νσης Δασών Φωκίδας, χαρτογραφήθηκαν και καθορίστηκαν σε 14 σημεία οι πρώτες προσβολές, και αντίστοιχα περιμετρικές ζώνες, ως απολύτου προστασίας και ελέγχου για λήψη έκτακτων μέτρων με επείγοντα χαρακτήρα.
5. Εκδόθηκε νέα δασική ρυθμιστική απαγορευτική διάταξη υλοτομίας πλατάνου που ρυθμίζει, με βάση τα νέα πλέον δεδομένα, όλες τις επεμβάσεις σε πλατάνια που επείγονται να γίνουν, για λόγους προστασίας και ασφάλειας των πολιτών, διενέργειες καθαρισμού εναέριων δικτύων Δ.Ε.Η., καλλιέργειες αγρών, διανοίξεις δρόμων κλπ.
6. Έγινε και συνεχίζεται ευρεία ενημέρωση φορέων και πολιτών για την ασθένεια, τον τρόπο πρόληψης και καταστολής και εξάπλωσης του μύκητα, με δημοσιεύσεις στα τοπικά ΜΜΕ, διανομή φυλλαδίων, ενώ στο Πνευματικό κέντρο Γραβιάς, διοργανώθηκε από το Δασαρχείο Άμφισσας, σε συνεργασία με το Ε.Θ.Ι.Α.Γ.Ε. και το Δήμο Δελφών ημερίδα με θέμα το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου. 

Βασικός ομιλητής ήταν ο Dr. Δασολόγος – Φυτοπαθολόγος κος Παναγιώτης Τσόπελας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. H ενημέρωση περιελάμβανε ανάλυση του κινδύνου για τα πλατάνια, περιγραφή των συμπτωμάτων, των τρόπων μετάδοσης, καθώς και μέτρα πρόληψης της ασθένειας.

Έγινε προβολή διαφανειών, αναφορά σε παρόμοιες προσβολές ανά την Ελλάδα και επαφή με φορείς, υπηρεσίες, τοπικούς παράγοντες, συλλόγους, εργολάβους, υλοτόμους, επιχειρήσεις μεταποίησης και εμπορίας ξύλου, αγρότες, απλούς πολίτες και Μ.Μ.Ε. της περιοχής.

Ρετσίνικος Γραβιάς, Ιούλιος 2018

 

Σε γενικές γραμμές το Δασαρχείο Άμφισσας αλλά και το αντίστοιχο του Λιδωρικίου, παρόλες τις μεγάλες ελλείψεις προσωπικού που υπάρχουν, καταβάλουν όλες τις φιλότιμες εκείνες προσπάθειες που απαιτούνται για τον περιορισμό και την εξάλειψη της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου.

Τι είναι ο μύκητας Ceratocystis platani (Walter) Engelbr. & T.C. Harr., που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου

Η εισβολή της ασθένειας στην Ελλάδα, αποτελεί μια τεράστια απειλή για τα φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου, αλλά και για δένδρα που φύονται σε κατοικημένες περιοχές. Ο μύκητας C. platani είναι ένα εισβάλλον αλλόχθονο είδος στην Ευρώπη και θεωρείται ως ιθαγενές είδος της Βορείου Αμερικής. Στην Ευρώπη εισήχθη κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου με ξύλο πλατάνου που είχε χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή κιβωτίων για τη μεταφορά πολεμικού εξοπλισμού. Στην Ιταλία και στη Γαλλία, όπου αρχικά εισήχθη το παθογόνο, η ασθένεια έχει πάρει μεγάλη έκταση νεκρώνοντας χιλιάδες δένδρα πλατάνου, κυρίως P. x acerifolia αλλά και P. orientalis στη Νότια Ιταλία. Στην Ευρώπη, η ασθένεια έχει επίσης διαπιστωθεί στην Ισπανία, στην Αλβανία, στην Ελβετία και στην Ευρωπαϊκή Τουρκία.

Το παθογόνο εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 2003, από το Εργαστήριο Δασικής Παθολογίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, στην ΠΕ Μεσσηνίας και μέσα σε μια δεκαετία επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Το 2010 ο μύκητας C. platani καταγράφηκε στην Ήπειρο και το 2011 στη Θεσσαλία, ενώ το 2017 εντοπίστηκε στη Στερεά Ελλάδα, στις ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας, Ευβοίας, Ευρυτανίας και Φωκίδας. Μέχρι σήμερα η ασθένεια επεκτάθηκε και σε περισσότερες περιοχές της Ηπείρου, και Στερεάς Ελλάδας, αλλά και στην Θεσσαλία και Δυτική Μακεδονία, ενώ πιθανόν να υπάρχει και σε άλλες περιοχές της χώρας και να μην έχει ακόμα καταγραφεί. 

Ρετσίνικος Γραβιάς, Οκτώβριος 2018

Ο μύκητας C. platani προσβάλει μόνο είδη πλατάνου (Platanus) και δεν προκαλεί ασθένεια σε κανένα άλλο είδος φυτού. Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου είναι θανατηφόρος. Εάν ένα δένδρο πλατάνου προσβληθεί από το παθογόνο είναι καταδικασμένο να νεκρωθεί και δεν υπάρχει μέθοδος «ίασης».

Στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο η ασθένεια έχει δημιουργήσει εκτεταμένες καταστροφές, νεκρώνοντας χιλιάδες δένδρων πλατάνου κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων. Οι νεκρώσεις δένδρων πλατάνου σε ορισμένα ποτάμια καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση, με καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης σε μήκος αρκετών χιλιομέτρων και το παθογόνο συνεχώς επεκτείνεται σε νέες περιοχές. Ο ανατολικός πλάτανος είναι ένας πολύ ευπαθής ξενιστής στο μύκητα C. platani και στην Ελλάδα είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως που η ασθένεια έχει λάβει τόσο μεγάλη έκταση σε φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου.

Η ασθένεια στην Ελλάδα έχει επίσης επεκταθεί και σε κατοικημένες περιοχές, έχοντας καταστρέψει πολλά δένδρα που κοσμούσαν πλατείες, πάρκα, χώρους αναψυχής και δρόμους. Αρκετά από αυτά ήταν υπεραιωνόβια με τεράστιες διαστάσεις. Στην Πλατανιώτισσα Αχαΐας (Δήμος Καλαβρύτων) έχει προσβληθεί από την ασθένεια ένα ιστορικό πλατάνι, ηλικίας χιλίων ετών σύμφωνα με την παράδοση, το οποίο έχει ανακηρυχτεί Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης και στο κοίλωμα του κορμού του λειτουργεί το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας, με χωρητικότητα περίπου 20 ατόμων.

Διάδοση του παθογόνου

Στα προσβεβλημένα φυτά ο μύκητας C. platani παράγει αγενή και εγγενή σπόρια, με τα οποία διαδίδεται σε υγιή φυτά. Σπόρια του μύκητα παράγονται στην περιοχή του έλκους, σε σχισμές κάτω από το φλοιό καθώς και σε επιφάνειες που προκύπτουν από κοπή ή θραύση των κλάδων και του κορμού. Επίσης, σπόρια σχηματίζονται μέσα στα αγγεία του προσβεβλημένου ξύλου και το πριονίδι που προκύπτει από την υλοτομία και τον τεμαχισμό ασθενών δένδρων συμβάλλει στη διάδοση του μύκητα. Η κύρια θέση εισόδου του παθογόνου στους ιστούς του ξενιστή είναι από πληγές στο φλοιό των κλάδων, του κορμού ή των ριζών, αποικίζοντας στη συνέχεια τους ξυλώδεις ιστούς στο σύνολο του δένδρου. Το προσβεβλημένο σομφό ξύλο εμφανίζει χαρακτηριστικό μεταχρωματισμό χρώματος σκούρου καστανού έως κυανόμαυρου. Από τις ρίζες των προσβεβλημένων δένδρων ο μύκητας επεκτείνεται στις ρίζες των γειτονικών υγιών δένδρων μέσω αναστομώσεων (συνενώσεων) των ριζών.

Το παθογόνο διαδίδεται κυρίως με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Πολύ συχνά μεταδίδεται σε υγιή φυτά με τα εργαλεία κλαδεύσεως και υλοτομίας. Επίσης, τα μηχανήματα εκσκαφής, που χρησιμοποιούνται σε ποτάμια ή δρόμους με προσβεβλημένα δένδρα, μπορεί να μεταφέρουν μολυσμένο χώμα ή τεμάχια προσβεβλημένου ξύλου και να δημιουργήσουν νέες εστίες προσβολής.

Αντιμετώπιση της ασθένειας

Ο μύκητας C. platani ανήκει στους οργανισμούς καραντίνας και σύμφωνα με την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα άμεσης καταστροφής των προσβεβλημένων δένδρων, για την αποτροπή διάδοσης της ασθένειας σε άλλες περιοχές. Από το 2009, στην Ελλάδα διενεργούνται συστηματικοί έλεγχοι (Επισκοπήσεις) για τη διαπίστωση του παθογόνου. Η έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας είναι ο βασικότερος παράγοντας στην αντιμετώπιση της ασθένειας, όταν ακολουθείται από την άμεση επέμβαση για την εκρίζωση παθογόνου.

Σε αρκετές περιοχές η ασθένεια έχει λάβει επιδημικές διαστάσεις, με χιλιάδες νεκρά δένδρα και η αντιμετώπισή της είναι σχεδόν αδύνατη. Ωστόσο, όταν γίνει έγκαιρη διάγνωση, σε μικρές εστίες προσβολής, είναι δυνατή η λήψη μέτρων για την εκρίζωση ή τον περιορισμό της εξάπλωσης του παθογόνου.

Η αντιμετώπιση της ασθένειας ήταν δυνατή σε περιοχές της Πελοποννήσου της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, με την εφαρμογή ζιζανιοκτόνου. Το ζιζανιοκτόνο εφαρμόζεται στα υγιή δένδρα που γειτνιάζουν με τα προσβεβλημένα αλλά και στα προσβεβλημένα που δεν έχουν νεκρωθεί από το παθογόνο. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ταχεία νέκρωση των δένδρων αυτών κα η αποφυγή διάδοσης του μύκητα μέσω των αναστομώσεων των ριζών, επειδή το παθογόνο δε διαδίδεται στις νεκρές από το ζιζανιοκτόνο ρίζες.

Επειδή ο κύριος τρόπος με τον οποίο διαδίδεται ο μύκητας C. platani είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, είναι δυνατόν να περιοριστεί η διασπορά του με τη λήψη προληπτικών φυτοπροστατευτικών μέτρων. Ο καλός καθαρισμός και η απολύμανση εργαλείων κοπής και κλάδευσης δένδρων καθώς και των μηχανημάτων εκσκαφής, που χρησιμοποιούνται σε περιοχές που φύονται πλατάνια, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αποτροπή επέκταση της ασθένειας σε νέες περιοχές. Όλα τα προσβεβλημένα δένδρα πρέπει κατά κανόνα να υλοτομούνται και το ξύλο καθώς και τα υπολείμματα υλοτομίας πρέπει να καταστρέφονται με φωτιά. Η χρησιμοποίηση του ξύλου από προσβεβλημένα δένδρα για καυσόξυλα ή άλλες χρήσεις εγκυμονεί κινδύνους διάδοσης της ασθένειας και απαγορεύεται από τη νομοθεσία.

Ρετσίνικος Γραβιάς, Σεπτέμβριος 2020

 Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων είναι το μοναδικό ερευνητικό ίδρυμα στην Ελλάδα που έχει ασχοληθεί με την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου. Το Εργαστήριο Δασικής Παθολογίας είναι το επίσημο εργαστήριο, όπου πραγματοποιούνται οι εργαστηριακοί έλεγχοι για τη διαπίστωση του παθογόνου μύκητα, ενώ παράλληλα εκπονεί ένα Ερευνητικό Έργο που αφορά στην αντιμετώπιση της ασθένειας και χρηματοδοτείται από το Πράσινο Ταμείο του ΥΠΕΝ, διά της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος. 

Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα: http://www.fria.gr/platanos

Η εξέλιξη της ασθένειας εως σήμερα στην περιοχή του Δασαρχείου Αμφισσας 

Η ασθένεια πανελλαδικά καλπάζει, με όλο περισσότερες προσβολές σε νέες περιοχές, και χιλιάδες πλάτανοι, όχι μόνο είναι καταδικασμένοι να πεθάνουν, αλλά να διασπείρουν ολοένα και περισσότερο, την θανατηφόρα για τα πλατάνια ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους. Ήδη στην Πελοπόννησο χιλιόμετρα σε ποτάμια και ρέματα, γέμισαν με αμέτρητα ξερά πλατάνια. Το ίδιο στην Ήπειρο κατά μήκος της Εγνατίας οδού, στα Γιάννινα στην Άρτα κ.λ.π. και ακόμα στην Αλβανία . Μεγάλη έκταση προσβολών, παρατηρείται στα πλατανοδάση της Θεσσαλίας, και στα Τρίκαλα την Καρδίτσα το Περτούλι, στην Εύβοια την Φθιώτιδα, με την κατάσταση είναι πλέον ανεξέλεγκτη. Τέλος γίνονται συνεχώς νέοι εντοπισμοί της ασθένειας σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, μετά από επισκοπήσεις και εργαστηριακές εξετάσεις των Δασικών υπηρεσιών και του Ε.Θ.Ι.Α.Γ.Ε.  

Μοναδική εξαίρεση αποτελούν (άγνωστο για πόσο ακόμα), τα πλατανοδάση οι συστάδες και τα μεμονωμένα πλατάνια στην περιοχή του Δασαρχείου Άμφισσας. 

Η άμεση αντίδραση της υπηρεσίας μας, μετά την έγκαιρη πρώτη διαπίστωση της ύπαρξης της ασθένειας το 2018 στην περιοχή μας, η ανταπόκριση των αρμόδιων εργαστηρίων του υπουργείου Αγροτικής ανάπτυξης, των εντεταλμένων δασικών υπαλλήλων και η επείγουσα λήψη όλων των προβλεπόμενων μέτρων, είχαν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της παραπέρα εξάπλωσης και σύμφωνα με τα νεώτερα στοιχεία και την εξάλειψη .  

 Έτσι οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν, η σχολαστικότητα που επιδείχθηκε από τους φορείς που είχαν σχέση με τις επεμβάσεις στα πλατάνια, Δήμοι, Περιφέρεια, Εργολάβοι, αλλά και οι απλοί πολίτες, έφεραν αποτέλεσμα, με προσπάθεια που πρέπει πάση θυσία να συνεχιστεί, για να αποφύγουμε τα χειρότερα.

Το ιστορικό της προσβολής:

 Έτος 2018: Δεκάδες πλατάνια διαπιστώθηκαν εργαστηριακά, να έχουν προσβληθεί από τη θανατηφόρα για τα πλατάνια ασθένεια, του μεταχρωματικού έλκους, που μεταδίδεται από τον μύκητα Ceratocystis platani, σε 14 σημεία (κυρίως της Δ. Ε. Γραβιάς). 

Έτος 2019: Μετά τα μέτρα καταστολής, τους συνεχείς μακροσκοπικούς και εργαστηριακούς ελέγχους καθώς και τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν, οι προσβολές το έτος 2019, περιορίστηκαν σε μόλις 6 άτομα πλατάνου, που βρέθηκαν σε επαφή με τις παραπάνω 14 περιοχές μόνον, και αντιμετωπίστηκαν με τους κατάλληλους φυτουγειονομικούς χειρισμούς. 

 Έτος 2020: Το 2020 και μέχρι σήμερα σε πάνω από 100 αυτοψίες , μακροσκοπικούς ελέγχους αλλά και πολλές εργαστηριακές αναλύσεις, (όπου χρειάζονταν), δεν βρέθηκε κανένα από όλα τα ύποπτα άτομα πλατάνου να φέρει την ασθένεια.

Θεωρούμε ότι κερδίσαμε τις πρώτες μάχες που δώσαμε, αλλά όχι τον πόλεμο. Λόγω της ιδιομορφίας της ασθένειας, των τρόπων διάδοσης, της μη πληροφόρησης και της άγνοιας του πραγματικού κινδύνου, που διατρέχει το δασικό περιβάλλον από αυτή, μας ανησυχεί ιδιαίτερα η πορεία της στον ελληνικό χώρο, όπου το είδος του πλατάνου, αποτελεί κυρίαρχο είδος με πολλές ωφέλειες.  

Zητάμε από όλους να συμμετάσχουν στην προσπάθεια, για τον περιορισμό και την εξάλειψη της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους, για να σώσουμε το είδος του πλατάνου, που στην Ελλάδα ειδικά, αναπτύσσεται και σχηματίζει αξιόλογες και χρήσιμες, για το περιβάλλον διαπλάσεις. Οι περιορισμοί και τα έκτακτα μέτρα που εφαρμόζονται, είναι απαραίτητα και έχουν σαν σκοπό μόνον, την προστασία του πλατάνου και κατ επέκταση του φυσικού περιβάλλοντος. 

Αλίμονο μας αν τώρα, που πρακτικά μπορούμε, αμελήσουμε. Ίσως λίγο αργότερα να είναι πολύ αργά. Ας φανταστούμε πως θα είναι χωρίς πλατάνια, ο πεζόδρομος της οδού Σαλώνων, η πλατεία Κεχαγιά και τα Ταμπάκικα , η πλατεία της Πολυδρόσου, του Αθ. Διάκου, της Επταλόφου, του Μαυρολιθαρίου, του Ελαιώνα, του Δροσοχωρίου, του Προσηλίου και άλλων χωριών μας.  

Το Δασαρχείο Αμφισσας σας παρακαλεί: Μην επεμβαίνετε με οποιονδήποτε τρόπο στα πλατάνια . Ακόμα και με το κόψιμο ενός μικρού κλαδιού, μπορεί να μεταφέρουμε την ασθένεια. Σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης π.χ. για λόγους ασφαλείας κ.λ.π., σε κοινόχρηστους χώρους, απευθυνθείτε στο Δήμο. Σε ιδιοκτησίες, απευθυνθείτε στο Δασαρχείο. Οι όποιες επεμβάσεις κρίνονται απαραίτητες να γίνουν, θα πραγματοποιηθούν με την άμεση επίβλεψη, των οργάνων του Δασαρχείου, και οπωσδήποτε με τη λήψη των απαιτούμενων μέτρων πρόληψης. 

Ας βοηθήσουμε όλοι μαζί, υπηρεσίες, φορείς και απλοί πολίτες, ας πούμε όχι στην εξάπλωση της θανατηφόρου ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου, στη Φωκίδα για να μην επαληθευτεί η γνωστή ρήση του λαού μας… χαιρέτα μας τον πλάτανο…! κυριολεκτικά. ▣

┈┈┈┈┈┈

* Η Νικολέτα Τομαρά είναι Αναπλ. Δασάρχης Άμφισσας. Ο Κοσμάς Ιωάννου είναι στέλεχος της Διεύθυνσης Δασών Ν. Φωκίδας

Πηγή: https://www.fokidanews.gr/70960/ta-platania-tis-fokidas-ekpempoyn-sos/