Ο Αθανάσιος Διάκος στη λαογραφία και την τέχνη

Η μνήμη του Α. Διάκου πέρασε στο θρύλο και έγινε περισσότερο κτήμα του λαού παρά της ιστορίας. Ενέπνευσε πολλούς λαϊκούς και έντεχνους εικαστικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς ακόμα και εκτός Ελλάδος. Συνήθη θέματα είναι η προσωπογραφία του, η μάχη της Αλαμάνας και κυρίως η σκηνή της σύλληψής του. Η πρώτη απεικόνισή του που σώζεται είναι από τον Ε. Δημίδη (Παρίσι, 1841), η οποία και καθόρισε τα μετέπειτα έργα. Προσωπογραφία του ζωγράφισε και ο επτανήσιος καλλιτέχνης Δ. Τσόκος το 1861 με παραγγελία της κυβέρνησης. Στις δύο αυτές προσωπογραφίες βασίστηκαν πολλές μεταγενέστερες απεικονίσεις (λιθογραφίες, ξυλογραφίες κ.ά.) που έγιναν τον 19ο και τον 20ο αιώνα. 

Έργο του Κοκκινιώτη ζωγράφου Χαράλαμπου Στέφου στα γραφεία της Δωρικής Αδελφότητας (1974)

Η μάχη της Αλαμάνας ζωγραφίστηκε από τον Δημ. Ζωγράφο σύμφωνα με οδηγίες του Ι. Μακρυγιάννη στα 1836-39. Στον πίνακα αυτό βασίστηκαν και έγχρωμες λιθογραφίες του Αλ. Ησαΐα που χαράκτηκαν στην Ιταλία το 1839. Ο Διάκος με ιερατική ενδυμασία εικονίζεται στον πίνακα του Peter Hess "Ο Διάκος οδηγεί τους Δερβενοχωρίτας εις την μάχην" (Εθν. Ιστ. Μουσείο) και στον πίνακα του Βρυζάκη "Η Ελλάς συνάγουσα τα τέκνα της" (1858, Εθν. Πινακοθήκη). Το 1860 εκδόθηκε στη Ζάκυνθο από τον Ζαμπέλιο η τραγωδία "Αθανάσιος Διάκος". 

Στις αρχές του 20ου αιώνα στήθηκε ο μαρμάρινος αδριάντας του στη Λαμία, έργο του γλύπτη Ιωάννη Καρακατσάνη, και αργότερα προτομές του στην Αθήνα και τη Μουσουνίτσα (Αθ. Διάκος). Ζωγραφικές παραστάσεις του έγιναν από τον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, τον Παρθένη, τον Φώτη Κόντογλου και τον Μποστ. Ο Κόντογλου το 1943 έκανε μια πρωτότυπη απόδοση του ήρωα με μορφή που θυμίζει βυζαντινό Χριστό ή Ιωάννη Πρόδρομο και κίνηση αρχαγγέλου, ως διαχρονικού εκφραστή των ιδεών "θρησκεία - ελευθερία - πατρίδα". Η τοιχογραφία αυτή βρίσκεται στο Δημαρχείο Αθηνών. Σαν λαϊκός ήρωας εμφανίζεται και στο θέατρο σκιών ("Καραγκιόζη") και αρκετοί καραγκιοζοπαίχτες φιλοτέχνησαν φιγούρες του, όπως ο Σπ. Κούζαρος (1944, 1950), ο Βασίλαρος (Βασ. Ανδρικόπουλος) και ο Ευγένιος Σπαθάρης (υδατογραφία, 1972). Στο μεσοπόλεμο φιλοτεχνήθηκαν συνθέσεις από χαράκτες όπως ο Σωτ. Χρηστίδης, ο Νείρος κ.ά. 

Λάδι σε χαρτόνι. Θεόφιλος

Κατά την κατοχή, σύμφωνα με πληροφορίες του χαράκτη Τάσου, το Υπ. Παιδείας κάλεσε γνωστούς χαράκτες της εποχής να παράγουν εικόνες των ηρώων του '21 για τη διακόσμηση των σχολείων. Μεταξύ αυτών που απεικονίστηκαν ήταν και ο Διάκος, μια παράδοση που συνεχίστηκε στη διακόσμηση των σχολείων και μετέπειτα. Το 1945 δημοσιεύτηκε και η ξυλογραφία της Λουκίας Μαγγιώρου στο τεύχος "Πρωτομαγιά, Θυσιαστήριο της λευτεριάς" (εκδ. "Ο Ρήγας"). Σε διάφορα λαϊκά έργα ο Διάκος εμφανίζεται μαζί με φανταστικές ηρωίδες όπως η "Ελένη" (Θεόφιλος) ή μαζί με άλλους γνωστούς ήρωες του '21. Ο Κ. Παρθένης ζωγράφισε δύο συμβολικές συνθέσεις με θέμα την Αποθέωση του Αθ. Διάκου, το 1931 και το 1944-46. Επίσης εικονίζεται σε μετάλλια, γραμματόσημα, νομίσματα, όπλα και λαϊκά σκεύη.

Η λαϊκή μούσα, μέσα από τη δημοτική μας ποίηση αλλά και διαπρεπείς ποιητές, όπως ο Ιωάννης Ζαμπέλιος, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Κωστής Παλαμάς κ. ά, εμπνεύστηκαν από την ηρωϊκή και συνάμα μαρτυρική μορφή του "Αγωνιστή της Λευτεριάς". Το 2015, ο ποιητής Δημήτρης Μπρούχος εμπνεύστηκε, έγραψε και εξέδωσε το έργο: "Αθανάσιος Διάκος - Αδούλωτος σταυραετός, Ηρωικό ορατόριο".

Ο θρύλος του Αθανασίου Διάκου καταγράφηκε και σε δημοτικά τραγούδια όπως αυτό:

 

"Καρδιά, παιδιά μου, φώναξε, παιδιά, μη φοβηθείτε

Ανδρεία, ωσάν Έλληνες, ωσάν Γραικοί σταθείτε".

 Εκείνοι εφοβήθησαν κι εσκόρπισαν στους λόγκους.

Έμειν΄ ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες,

Τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες,

Σχίστηκε το τουφέκι του κι εγίνηκε κομμάτια

και το σπαθί του έσυρε και στη φωτιά εμβήκεν.

 Έκοψε Τούρκους άπειρους, κι εφτά Μπουλουκμπασήδες*,

Πλην το σπαδί του έσπασεν απάν΄ από τη χούφταν.

Κ΄ έπεσ΄ ο Διάκος ζωντανός εις των εχθρών τα χέρια.

Χίλιοι τον πήραν απ΄ εμπρός και δυο χιλιάδες πίσω.

Κι Ομέρ Βρυώνης μυστικά στον δρόμο τον ερώτα:

- "Γίνεσαι Τούρκος Διάκο μου, τη πίστι σου ν΄ αλλάξεις;

Να προσκυνάς εις το τζαμί, την εκκλησιά ν΄ αφήσεις":

Κ΄ εκείνος τ΄ αποκρίθηκε και με θυμόν του λέγει:

- "Πάτε κι εσείς κ΄ η πίστις σας μουρτάτες να χαθείτε.

Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θέλ΄ αποθάνω....

Αν θέλετε χίλια φλωριά και χίλιους μαχμουτιέδες*,

Μόνον πέντ΄ έξι ημερών ζωήν να μου χαρίστε.

Όσον να φθάσ΄ ο Οδυσσεύς και ο Θανάσης Βάγιας"

Σαν τ΄ άκουσ΄ ο Χαλήλμπεης* με δάκρυα φωνάζει:

-"Χίλια πουγγιά σας δίνω ΄γω, κι ακόμα πεντακόσια,

τον Διάκο να χαλάσετε, τον φοβερό τον κλέφτη,

ότι θα σβύση τη Τουρκιά κι όλο το Δοβλέτι*".

Τον Διάκο τότε πήρανε και στο σουβλί τον βάλαν.

Ολόρθο τον εστήσανε κι αυτός χαμογελούσε.
"Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει
τώρα π΄ ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζ΄ η γη χορτάρι".

Την πίστι τους, τους ύβριζε, τους έλεγε μουρτάτες

"Εμέν΄ αν εσουβλίσετε, ένας Γραικός εχάθη,

Ας είν΄ καλά ο Οδυσσεύς κι ο καπετάν Νικήτας*.

Αυτοί θα κάψουν την Τουρκιά κι όλο σας το Δοβλέτι."

Πηγή κειμένου: https://el.wikipedia.org/

Σχετικές Αναρτήσεις: 

Πορτραίτα Ηρώων της Δωρικής Αδελφότητας
Εγκαινιάστηκε η νέα πτέρυγα "Ιωάννης Μακρυγιάννης" της Γενναδείου Βιβλιοθήκης  Η Μαρία Πενταγιώτισσα και οι Έλληνες συγγραφείς!..