Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017

Τσοπάνικες δεισιδαιμονίες

 από τον Αρτοτινό λαογράφο Δημ. Λουκόπουλο



Να τι αναφέρει ο αείμνηστος Δωριέας λαογράφος Δημ. Λουκόπουλος  στις τσοπάνικες δεισιδαιμονίες , σε κείμενό του που δημοσιεύτηκε το 1930, αξίζει να το διαβάσετε:


1
Δεν αφήνει ο τσοπάνης να χιλιάσουν τα πράματα στο κοπάδι του. Σφάζει ένα δυο, μην τύχει και πατήσουν στη χιλιάδα, και τότε χάνεται το βιό. Έτσι θέλουν να πούν. Στα παλιά τα χρόνια όμως τάφηναν και χίλιαζαν, αλλά τα ντιλάλαγαν. Έβαναν και φώνζε ένας στη μέση στο χωριό, στο μεσοχώρι που λένε, κι' έλεγε: ο δείνας τα χίλιασε! Έτσι έκοβαν τη βοή του κόσμου, και το βιό δεν πάθαινε τίποτα.

2
Την ημέρα τ' Αι - Βασιλειού ταίζουν τα θηλυκά φακή. Έχουνε την ιδέα πως η φακή έχει τη δύναμη να τα κάμει να γεννούνε όλο θηλυκά. Επίσης και τον καιρό στον μαρκάλο τους δίνουν φακή, - κάνα δυό φορές - και λένε πως πετυχαίνουν το σκοπό τους. Η διαλένε τραγί με διχαλωτά λιμπά κι' αφήνουν τη γίδα μ' αυτό να μαρκαληθεί. Κι' αν θέλουν να τους γεννήσουν αρσενικά, τα ταίζουν σκοτωμένο τσίτσικα. Τον τρίβουν, τον ανακατεύουν με πίτουρα και αλάτι. Τα πράματα ξεγελιόνται απ' το πίτουρο και τον τρώνε. Είναι όμως και πολλά που δεν κοιτάνε κατά τα πίτουρα. Τους τα χουμπώνουν λοιπόν με το στανιό στο στόμα . Να τι κάνει η δεισιδαιμονία !

3
Αν ιδούν πως οι γίδες μαρκαλιόνται με νταμάρια άσογα - όχι καλή ράτσα - και πρόκειται να γεννήσουν ζαρικάτσικα, λισβά αρνάκια , τα στρίβουν. Το στρίψιμο γίνεται με τ' αλάτι. Τα ταίζουν δηλαδή αλάτι και παραδέχονται πως ο σπόρος που πήραν πάει στα πουφ. Γιά να ξαναγκαστρωθούν, πρέπει να μαρκαληθούνε και πάλι . Διώχνουν λοιπόν τα ζαρότραγα απ' το κοπάδι κι' αφήνουν τα σοϊλίτικα νταμάρια μ' αυτά να μαρκαλιόνται. Παραδέχονται επίσης πως άμα φάνε τα γκαστρωμένα χλωρόν καπνό, γυρίζουν, αν έχουν αρσενικό , αλλάζει και γίνεται θηλυκό.

4
Γιά την Αστραπή έχουν δικές τους ιδέες οι τσοπάνηδες. Είναι Αέρηδες, λένε. Πολεμάνε αναμεταξύ τους τα θερία. Γιά να ξατμίσουνε, πετάνε τον αστραπόβολο κάτω. Κι' ο αστραπόβολος πάει σαράντα οργυιές μεσ' τη γη , κι' απάνω στις σαράντα θα ξανάβγει πίσω. Μόλις βγαίνει, τον κατουράει η Δαιμονική συνεργία, γιά να μην είναι χρήσιμος. Ο Δαίμονας, λένε πως πάει και τρυπώνει σε έλατο, σε πράμα , σε άνθρωπο, σε ό,τι ανασαίνει μπροστά του. Και γι' αυτό ρίχνουνε τον αστραπόβολο οι Αέρηδες και στα πράματα, γιά να βρει και σκοτώσει το δαιμόνιο, πούναι τρυπωμένο μέσα τους. Αντίς να βαρέσει κείνο όμως, σκοτώνει τα πράματα.
 

 5
Σφαχτό δεν κάνει να σφάξει η γυναίκα με το χέρι της, γιατί το πράμα πάει θράσιο. Επίσης άμα γυναίκα τύχει και σκοτώσει σκυλί, γάτα, ό,τι ζώο, τα καμωτά τα ρούχα δεν γένονται, αν τα πάει σε μαντάνι, σε ντριστίλα. Λειτουργιά επίσης δεν γένεται (δεν ζυμούται) ζυμωμένη απ' τα χέρια της. Μαγαρίζει λοιπόν η γυναίκα από το αίμα , και γι΄αυτό φυλάγεται από τέτοια πράματα.

6
Έχουν την ιδέα οι τσοπαναραίοι, πως ο δαίμονας φυλάει τα πράματα από κάθε κακό και τ' αυγαταίνει κιόλας, φτάνει να τα βελονιάσουν. Βελόνιασμα είναι: Σουβλερεύουν σκύλινο κόκκαλο. Το ξυούν, λιαναίνει και γίνεται ίσια με βελόνι. Τρυπούν το μπούτι του κριαριού απ' το πίσω ποδάρι και το μπήγουν βαθειά στο κρέας, να μη φαίνεται. 'Ύστερα παραδίνουν το νταμάρι. Λένε δηλαδή: να σε πάρει ο διάολος! Να σου πάρει ο διάολος τον κούτουλα σ'!  τον κόφτη σου! την καρδάρα! όλα όσα έχει το βλαχοκόνακο, τα παραδίνουν στο Δαίμονα.
Έρχεται ο καιρός στο μαρκάλο. Το βελονιασμένο περάει τις προβατίνες .Όλα τ' αρνιά που γεννιόνται, βγαίνουν βελονιασμένα στο μπούτι . Έχουν δηλαδή κι' αυτά στο μπούτι το σκυλοκοκκαλάκι, πόχει το κριάρι. Μαγαρισμένα είναι, σου λένε, τα φυλάει ο Δαίμονας .
Όλες οι αστένιες και τ'άλλα κακά τα διώχνει ο Δαίμονας, που φυλάει τα βελονιασμένα . Ένα μονάχα ελάττωμα έχουν αυτά τα πράματα, είναι το κρέας τους άνοστο.
Το παραδέχονται γιά σωστόν αυτόν τον μύθο οι τσοπαναραίοι , ώστε ένας τσοπάνης μου διηγήθηκε , πως καθώς έτρωγε ψητό κρέας , του μπήκε ανάμεσα στα δόντια το κοκκαλάκι . Από μαγαρισμένο πράμα ήταν το κρέας!

7
Οι καθ' αυτό βλάχοι έχουν κι ένα ζακόνι. Φέρνοντας μιά καινούργια νύφη στα τσαρδιά τους, την τυφλοπανιάζουν και της λένε .
- Βλέπεις νύφη ;
- Βλέπω' λέει .
- Του χρόνου να μην ιδείς , η λίπα να μη σου λείψει . Τα μαλλιά να μη σου λείψουνε. Το κλωτσοτύρι να μη σου λείψει.

8
Άμα οι γίδες είναι γκαστρωμένες, σφαχτό δικό τους δεν ψαίνουν οι γιδαραίοι γιά να φάνε. Έχουν την ιδέα, πως αν σφάξουν και ψήσουν, απορίχνουν τα γκαστρωμένα. Κρέας ωμό όμως δεν τόχουν σε κακό, τρώνε. 

9
Κάποτε ο σκαρπιάς τσιμπάει τα πράματα εκεί που βόσκουνε. Πρίσκεται το μέρος και γιά να περάσει ο πόνος, το γητεύουνε .
Το γήτεμα :

                    Πέρα δώ στον αγραπδόκαμπο
                    τρία καρδάρια κρέμουνται,
                    τόνα μέλι τ' άλλο γάλα
                    τ' άλλο του σκαρπιά το αίμα .
 

10
Ποιός ξέρει από τι, βλέπεις καμιά φορά και πρήσκονται των πραματιών τα τσαούλια σαν απ' ανεμικό , σαν από μπλούτισμα . Περνάει με γήτεμα :

                      Το ζωνό το κουτσοκέρατο,
                      η Κυρά  η  Κάλλω ,
                      Η Παναγιά  η Δέσποινα ,
                      κι ο Αι Γιάννης ο Πρόδρομος .

Λέγοντας το σταυρώνει τον πόνο ο τσοπάνης και περνάει .

11
Τη λαμπάδα της Ανάστασης την πάνε αναμμένη ως το σπίτι οι τσοπάνηδες. Εκεί τη σβούνε και την κρύβουν κάπου. Είναι καλά να την ανάβουν, αν τύχει αβασκαμός σε πράμα περνάει. Κι αν δεν πήζει το γάλα, να γίνει τυρί, στάζουν μέσα και πήζει ύστερα.

12
Τη μέρα της Λαμπρής κόκκινα αυγά δεν μαλάζουν , όσοι έχουν πράματα, κι' άσπρα ακόμα δεν κάνει να μαλάξουν. Αν τύχει και το κάμουν, τα πράματα βγάζουν γλίθρες η λιθοβόλια, κάτι σπυράκια στο κορμί τους.  

13
Επίσης γάλα δεν τρώνε τη Λαμπρή οι πραματαραίοι. Λένε, πως, αν φας μυιγοχέζει στο στόμα τ' ανθρώπου η σκουληκόμυιγα. Και τότε πρήσκεται και υποφέρεις όσο να ειπείς .

14
Παραδέχονται πως η προβατίνα έχει στην κοιλιά της άτεκνο, κάτι σαν κοκκαλάκι. Γίνεται αυτό, όντας γκαστρωμένη χωνέψει τ' αρνί. Τοβρίσκουν λοιπόν, άμα σφάξουν το πράμα και το φυλάνε . Τρίβοντας απ' αυτό σε λίγο νερό και πίνοντας γυναίκα, κόβει τα παιδιά, δεν ξαναγεννάει .

15
Την Πρωτομαγιά γυναίκες αναποδες κάνουν στραπάτσες . Παίρνουν μιά τσαντήλα , πάνε μπροστά απο κει που βόσκουν τα πράματα , σφογγίζουνε τα χορτάρια , τους παίρνουν τη δροσιά και δεν προκόβουν .

16
Σε πολλά χωριά παραδέχονται πως το κλαρί όπου κρέμαγαν ζωοκλέφτες κλεμένο σφαχτό γιά να το γδάρουν , ξηραίνεται .

17
Όταν αρχίσει ο γέννος , καλό είναι να μην πρωτογεννηθεί λάγιο αρνί . Πολλές δυσκολίες γίνονται τότε στο κοπάδι .

18
Την Πρωτομαγιά τα κορίτσια απ' τ' Άγραφα πάνε στη βρύση νύχτα , την αλείφουν με βούτυρο . Παίρνουν νερό και το φέρνουν στο σπίτι . Μ' αυτό βρέχουν τις καρδάρες μ τα μποτινέλια , ( όπως λένε τις βούρσες ) , και τα πράματα στο μαντρί . Αλλά τα κορίτσια που κάνουν τέτοιο πρ'άμα , πρέπει να είναι μικρά , να μην έχουν διαβολιές μέσα τους .

19
Τ' Αι - Βασιλειού το πρωί ο αφέντης των πραματιών έρχεται στο μαντρί . Φέρνει τη βασιλόκλουρα του πιστικού η τ' μεσιακάρη .Αυτή γιά το γούρι έχει ένα αυγό μπηγμένο στη μέση και κάτι νόμισμα . Επίσης σπάζει ένα ρόιδο στην πόρτα απ' το μαντρί πετώντας το με δύναμη. Τόχει γιά καλό .

20
Όταν θα πρωτοβάλουν τα γαλάρια στο γαλαρομάντρι , βάνουν τσεκούρι στην πόρτα γιά ν' αδρακελήσουν τα πρόβατα και στεριωθούνε .

21
Από κρέας μαρμάρας προβατίνας η γίδας δεν κάνει να τρώνε τα κορίτσια γιατί τον καιρό που θα παντρευτούν , θα μείνουν άτεκνα .

22
Καλό είναι, λεν οι τσοπάνηδες, άμα τ' αρνιά γεννιόνταν ν'υχτα. Γιά τα κατσίκια παραδέχονται το αντίθευο, γούρικο είναι να γεννιώνται τη μέρα.

23
Ταίζουν τα πράματα ψάρι, πέστροφα, γιατί έχουν την ιδέα, πως δε θα στέκονται τότε να τα ζυγώσει ξένος, και να τα κλέψει.

24
Παραδέχονται πως η προβατίνα έχει στη σφαζιά της ένα κοκκαλάκι. Στο σφάξιμο το βρίσκουν όσοι ξέρουν την αξία του το παίρνουν και το σέρνουν πάνω τους. Αυτό τους κάνει να αγαπιόνται απ' τον κόσμο, λένε.

25
Αν ιδεί κακό μάτι κριάρι να μαρκαλάει προβατίνα, λένε πως σταματάει η ορμή του, κακό πράμα γιά τον τσοπάνη.

26
Παχουλό κι' όμορφο αρνί η κατσίκι, αν ιδεί κακό μάτι, την ώρα που [παίζει, σκιάζει, πάει στον τόπο. "Του την έδωκε με το μονόβολο ο κιαρατάς η η στρίγγλα ( αν είναι γυναίκα ) !", λέει ο τσοπάνης.

27
Την Πρωτομαγιά βγάνοντας τα πράγματα απ' τα μαντριά οι τσοπαναραίοι τα χτυπούν με φύλλα καρυδιάς, γιά να φέρουν πολύ γάλα.

28
Τα Φώτα αγιάζουν τα πράματα μ' αγιασμό απ' την εκκλησιά φερμένον .

29
Όταν σημαδεύουν τα πράματα στ' αυτιά γιά να γνωρίζονται , παίρνουν τ' αποκόματα και τα ρίχνουν όπου τρέχει νερό (βρύση , ρέμα) και λένε:  όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν και τα πράματα.

30
Όταν αρχίσει ο μαρκάλος γιά να μην κοπεί πρέπει να πράματα ν' ακολουθούν το ίσιο σύρμα (διεύθυνση) στη βοσκή .

31
Την ημέρα της Ανάληψης ταίζουν τα πράματα αλάτι. Το ξετάζουν .

32
Άν ιδούν οι τσοπάνηδες μικρά παιδιά τους, πως ξεχωρίζουν τη σπρούχνη (ανθρακιά), και κάνει το καθένα δική του φωτιά, τόχουν γιά κακό. Κόβονται τα μπουλούκια, ξεχωρίζουν και δεν συμμαζεύονται, σου λένε.

33
Νύχτα δε δανείζουν οι τσοπάνηδες αλάτι. Είναι κακό γιά τα πράματα το δάνεισμα, αυτό παραδέχονται.

34
Την ημέρα των Χριστουγέννων γυρίζοντας απ' την εκκλησιά οι τσοπάνηδες στ΄Άγραφα, παίρνουν μιά μπάτσα η κλωνάρι από κέδρο η πουρνάρι και τα βάζουν στη φωτιά. Ανάβουν και τριτσοβολούν. Τότε λένε: "Όπως πηδάει το κλαρί να πηδάνε τ' αρνάκια και τα κατσίκια".

35
Αν τύχει και ψοφήσει πράμα γύρω στο μαντρί η κοντά στη στρούγκα, λένε, πως κάνει να το φάνε, εννοείται βέβαια πως πρέπει να προφτάσουν να το σφάξουν, γιά να μην πάει θράσιο. Το γδέρνουν λοιπόν και μαγερεύουν το κρέας του. Δεν κάνει να φάνε από κείνα που ψοφάνε μακρυά απ' τα κατοικειά . Αυτά τα πετάνε .

(Το  κείμενο  έχει  μεταφερθεί όπως  ακριβώς  ήταν γραμμένο  απ’ τον  συγγραφέα κλπ)

Αυτές ήταν οι τσοπάνικες δεισιδαιμονίες όπως τις είδε , τις άκουσε και τις κατέγραψε ο Δημ. Λουκόπουλος, και όπως προαναφέραμε, δημοσιεύτηκαν το 1930.

  Πάνω  στο  θέμα  όμως  αυτό, "Δεισιδαιμονίες και  Προλήψεις", έχουμε  πολλά  να  πούμε για  όσα  ακούγαμε  και  μάθαμε  από  παιδιά , για..” χαροπούλια “ που  έσκουζαν  προμηνύοντας θάνατο , για  τομ "Ντβέτσ’κα" , που  μεταμορφωνόταν και  πολλά  άλλα …

ΑΓΝΩΣΤΕΣ..ΛΕΞΕΙΣ .
Ζακόνι = έθιμο
Λίπα  =   Λίπος γουρουνιού .
Τσαούλια  =  σαγόνια  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.