Ο τσάμικος και τα παραδοσιακά τραγούδια της περιοχής μας

Αντί κάποιου άλλου αφιερώματος στην 25η Μαρτίου, συγκεντρώσαμε λίγια στοιχεία για κάποιους χορούς και τραγούδια της περιοχής μας, ιδιαίτερα σημαντικά για την ιστορία του τόπου μας.

Εκατό σχεδόν χρόνια μετά την επανάσταση του 1821, η Μέλπω Μερλιέ επισκέπται την Αρτοτίνα. Από το δεύτερο Αρτοτινό σημείωμα της Μερλιέ που αφορά το πανηγύρι της Αγιά-Μαρίνας την 17η Ιουλίου του 1922, αντλούμε ανεκτήμιτες πληροφορίες για τις υπαίθριες γιορτές της εποχής:

«Έσυρα και εγώ το συρτό, και είδα πως τα πήγαινα τα βήματα του τσάμικου. Εκείνος που πιάνει να σύρει το χορό, αν είναι κανείς χορός για ήχος που τον προτιμά, λέει του κλαριτζή και τον παίζει. Και από αυτό φαίνεται πόσο αυτός που σέρνει το χορό είναι το κύριο πρόσωπο. Ο κλαριτζής εκεί που παίζει τσάμικο παίζει συρτό, και αυτοί που χορεύουν αμέσως συμμορφώνονται. Οι άντρες χόρεψαν και χασάπικο, που όταν γρηγορεύει πολύ, γίνεται οργιαστικός. Η Ελένη ζήτησε να της παίξουν αρβανίτικο όταν έσυρε. Ο χορός έγινε συχνά αφορμή να γίνουν δράματα και φονικά. Π.χ. στο πανηγύρι της Αρτοτίνας, του Άη-Γιαννιού, όπου συχνά γίνουνταν τρίδιπλος, τετρακάγκελος χορός (όταν ήταν πάρα πολλοί οι χορευτές), χορεύαν πρώτα οι άντρες, και οι γυναίκες χόρευαν, μα χωριστά. Ώστε δε φτάνει ‘να χωρίζει το μαντήλι’! Κάποτε όμως ενώνονται, δηλαδή τραβούν μερικές γυναίκες μπροστά, κι ύστερα άντρες, ή βάζουν τους άντρες μεταξύ. Εκεί λοιπόν πολλές φορές μάλωναν ποιος θα βάλει τη δική του, αδερφή, συγγένισα, αρραβωνιαστικιά, να σύρει το χορό. Κι αμέσως άστραφταν μαχαίρια, γιαταγάνες, πράμα που θεωρούνταν ως ένδειξη παλικαριάς. Άλλη μια αφορμή, όταν ο ένας έσερνε το χορό του άλλου. Συχνά έγιναν φόνοι, ταραχές, φωνές και σκόρπισμα γενικά. Εκεί που γινόταν εξαίρεση ήταν σαν ήθελε να χορέψει γέροντας. Η νεότης τότε υποχωρούσε. Οι γερόντοι χόρευαν όλοι, επίσης και οι παπάδες, το βράδυ της Τυρινής και τραγουδούσαν ένα Εξαποστειλάριο Δεύτε προσκυνήσωμεν. Η πλατεία που χορεύουν λέγεται χοροστάσι. Σαν ν’ αντικατάστησε το αρχαίο στάδιο»

 

Πανηγύρι στην Αρτοτιίνα πριν το 1960

Επίσης σύμφωνα με μία μαρτυρία από το Μαλανδρίνο, αν κάποιος είναι πρώτος στον κύκλο και δεν χορέψει Τσάμικο σημαίνει πως δεν ξέρει να χορεύει, δεν είναι καλός χορευτής. Ανάλυση των αλλαγών στον Τσάμικο στην περίοδο 1920-1980 -[Παναγιωτοπούλου & Ζήκος 1988, 176]

Η Σωτηρία Μπέλλου τραγουδά ένα εκπληκτικό τσάμικο της περιοχής μας. Στο τέλος του τραγουδιού ο Χιώτης κάνει ένα εκπληκτικό ταξίμ, ενώ στο βιολί είναι Στέλιος Λαζάρου.
 

Τέλος μεγάλη ερμηνεύτρια της περιοχής μας, Ελένη Λιάπη τραγουδά το "Συχνολαλούνε τα πουλιά", ένα καθιστικό τραγούδι από τον τόπο καταγωγής της, τον Κονιάκο οι στίχοι του οποίου μιλούν για την  τραγική ἱστορία τῶν Σιουσμαναίων ἀπ᾽ τήν Ἀράχωβα τῆς Ναυπακτίας. Οι στίχοι αναφέρουν και δύο κεφαλοχώρια της περιοχήςτην Γρανίτσα (Διακόπι) και Ζηλίστα (Κυδωνιά) Ναυπακτίας!

Συχνολαλούνε τά πουλιά, τής άνοιξης τ' άηδόνια 

συχνολαλεί μιά πέρδικα, τό λέει μοιριολόϊ, 

τό λέν' οί Κραβαρίτισες κι οί Κραβαριτοπούλες: 

"Πάνε οί άρχόντοι στόν πασά, πάνε οί κοτζαμπασήδες, 

πάνε τά Σουσμανόπουλα, ό Μήτσος κι ό Γιαννάκης, 

ό Γιάννης πάει τά φλουριά κι ό Μήτσος την Έλένη. 

-Πολλά τά έτη άφέντη μου!, -Καλώς τόν κύρ Γιαννάκη! 

Γιαννάκη, τί παλάβωσες καί πήρε ό νούς σου άέρα 

καί χάλασες τά δυό χωριά, τά δυό κεφαλοχώρια, 

Γρανίτσα, τό τρανό χωριό, Ζηλίστα ξακουσμένη; 

-Σχώρα με άφέντη, σχώρα με καί δέν τό ξανακάνω! 

Χίλια φλουριά σού δίνω 'γώ κι άκόμα παραπάνω 

νά μού χαρίσης τή ζωή νά πάω στή φαμελιά μου! 

-Δέν είναι γιά συμπάθιασμα, γιά νά στό συμπαθήσω! 

Τά παλαμάκια βάρεσε καί τόν τζελάτη κράζει..."

 Γραββάνης Βαγγέλης