Οικοτουριστική ανάπτυξη. Μέλλον ή απειλή για τα Βαρδούσια;

Την ίδρυση όχι μόνο ενός αλλά δύο (!) περιβαλλοντικών κέντρων σαν ξεκίνημα για την ορθή διαχείρηση του μεγάλου οικοσυστήματος των Βαρδουσίων προτείνει η διδακτορική διατριβή του δασολόγου - περιβαλλοντολόγου Βλάχου Ανδρέα που εκπονήθηκε στο Τμήμα Βιολογίας/Τομέας Βιολογίας φυτών του Πανεπιστημίου Πατρών του 2006. Παρότι έχει παρέλθει καιρός από την σύνταξη του διατριβής, κρίνουμε ότι το παρακάτω απόσπασμά της παραμένει επίκαιρο και αξίζει να ληφθεί υπόψη από όσους θέλουν να ξεκινήσουν έναν σχεδιασμό για την οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής μας. Ολόκληρο το κείμενο είναι ανεβασμένο στο Αρχείο Φωκίδας της ιστοσελίδας Ζω Φωκίδα. 

Στα πλαίσια των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων περιλαμβάνουμε όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την φύση και έχουν σαν στόχο την αναψυχή και την ευχαρίστηση. Σε αυτές περιλαμβάνονται η απλή επίσκεψη στα γύρω χωριά ή στα βουνά με τετρακίνητα οχήματα, η ορειβασία, η αναρρίχηση, η ορεινή ποδηλασία, ακόμη και το κυνήγι.  

Όλες αυτές, ασκούνται σήμερα στο ορεινό συγκρότημα των Βαρδουσίων, το οποίο αποτελεί για τις παραπάνω δραστηριότητες ένα ιδανικό προορισμό.  

Σήμερα στο ορεινό συγκρότημα υπάρχουν δυό καταφύγια. Το ένα σε υψόμετρο  2010μ. στην περιοχήτου «Πιτιμάλικου» ανήκει στον Πεζοπορικό Όμιλο Αθηνών (ΠΟΑ) και θεωρείται αρκετά παλιό, το δεύτερο σε υψόμετρο  1970μ. στην ίδια περιοχή, ανήκει στον Όρειβατικό σύλλογο Άμφισσας (ΕΟΣΑ.) και χτίστηκε το1960.   Το  1996  πάνω στο παλιό καταφύγιο δημιουργήθηκε ένα νέο και σύγχρονο καταφύγιο (με τις τελειότερες προδιαγραφές για τέτοιου είδους χτίσματα), ενσωματώνοντας στο εσωτερικό του, τους χώρους του παλιού καταφυγίου.  Το νέο αυτό καταφύγιο χρηματοδοτήθηκε από το δεύτερο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και έχει κοστίσει ως τώρα πάνω από  450.000 €.   Όλες οι εργασίες έχουν πραγματοποιηθεί από τα μέλη του ΕΟΣ Άμφισσας. Σήμερα το καταφύγιο αυτό λειτουργεί με ειδικό φύλακα   –   οδηγό για την ασφάλεια και την αρτιότερη εξυπηρέτηση των ορειβατών ή επισκεπτών.

Τα τέσσερα τελευταία χρόνια τοπικοί φορείς και συγκεκριμένα αιρετά πρόσωπα του Δήμου Καλλιέων, ασχολήθηκαν με το σχέδιο ίδρυσης χιονοδρομικού κέντρου πάνω από την περιοχή των Μουσουνιώτικων λιβαδιών. Το σχέδιο αυτό συναντά προβλήματα περιβαλλοντικής πολιτικής, καθώς η περιοχή περιλαμβάνεται στο δίκτυο καταγραφής των οικοτόπων Natura 2000.  

Πέρα από το παραπάνω πρόβλημα, που φαίνεται ότι δεν μπορεί να ξεπεραστεί βάση της ισχύουσας νομοθεσίας, θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι τα χιονοδρομικά κέντρα στην Ελλάδα λόγω της σύντομης χιονοδρομικής περιόδου, αλλά και της κακής διαχείρισης, αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν προβληματικές επιχειρήσεις. Συνεπώς η δημιουργία μιας τόσο μεγάλης οικονομικής επένδυσης θα πρέπει να προβληματίσει σοβαρά τους υπεύθυνους φορείς πριν αποφασισθεί (τουλάχιστον από την πλευρά τους) οριστικά.

Τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη (Άλπεις Ιταλίας, Γαλλίας, Αυστρίας) κερδίζει ολοένα και περισσότερο η δραστηριότητα του ελεύθερου σκι που δεν απαιτεί αρκετές από τις εγκαταστάσεις που αποβαίνουν εις βάρος των οικοτόπων όπως πχ. την διαμόρφωση πίστας, ενώ συνδυάζουν όλες τις υπόλοιπες οικονομικοκοινωνικές ωφέλειες (οδηγοί βουνού, ξενώνες, εστιατόρια, συνεργεία διάσωσης κλπ.) που προκύπτουν από την άσκηση του αθλήματος. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμη για την άσκηση και το σχεδιασμό παρόμοιων δραστηριοτήτων στα Βαρδούσια.

Πάντως ας έχουμε υπόψη μας, ότι από το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την φύση και το περιβάλλον και εν δυνάμει θα μπορούσαν να ασκηθούν στο συγκρότημα, θα πρέπει να αποφασισθεί ποιες από αυτές ενδεχομένως θα ασκηθούν σε αυτό, διαφορετικά θα προκύψουν συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών δράσεων, έτσι ώστε δεν θα μπορούμε να προσδώσουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται για όλες τις επιλεγμένες δράσεις. Για παράδειγμα, ας αναλογισθεί κανείς τα συναισθήματα που προκαλεί το θέαμα που θα αντικρύσει ένας αναρριχητής στα «Ψηλά» ή ένας ορειβάτης στην κορυφογραμμή όταν ανάμεσα από τους επιβλητικούς ορεινούς όγκους, ξεφυτρώνουν οι σιδερένιοι πυλώνες των χιονοδρομικών εγκαταστάσεων. Μια βόλτα στον Παρνασσό μπορεί να πείσει ακόμη και τον πιο δύσπιστο.

Επίσης τα τελευταία χρόνια έγιναν κάποιες προσπάθειες κυρίως από τους γύρω δήμους να δημιουργηθούν ξενώνες για την εξυπηρέτηση των ατόμων που αναζητούν τέτοιες δράσεις. Πιστεύουμε ότι αυτά που πραγματοποιήθηκαν αφενός δεν αρκούν, αφετέρου δεν αποτελούν μόνιμες λύσεις καθώς όλες οι υποδομές είναι πρόχειρα σχεδιασμένες και αποσπασματικές, χωρίς να εντάσσονται στα πλαίσια
ενός οργανωμένου και ολοκληρωμένου προγράμματος αειφορικής οικοτουριστικής ανάπτυξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανυπαρξίας της οικοτουριστικής μέριμνας από τους φορείς της περιοχής, αποτελεί η περιοχή της Αρτοτίνας. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας αξιοπρεπής ξενώνας, σε ένα χωριό που πριν από λίγες δεκαετίες ήκμαζε και σήμερα σταθερά φθίνει.

Οι προτάσεις ανάπτυξης ενός ολοκληρωμένου σχεδίου, για τον οικοτουριστικό σχεδιασμό, ξεφεύγουν από το αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής έρευνας, γι’ αυτό θα προτιμήσουμε να περιοριστούμε σε γενικές εκτιμήσεις και σε άμεσα υλοποιήσιμες προτάσεις που αποβλέπουν σε αυτό το σκοπό.

Επειδή η ορθή άσκηση των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων προϋποθέτει σωστή περιβαλλοντική εκπαίδευση, προτείνουμε την δημιουργία ειδικού περιβαλλοντικού κέντρου και στους δύο δήμους που βρίσκονται ο ένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά του συγκροτήματος. Το κέντρο αυτό θα πρέπει να έχει ενημερωτικό και μορφωτικό ρόλο, που θα σχετίζεται με το φυσικό οικοσύστημα, σε συνδυασμό με τις δραστηριότητες που συνδέονται με αυτό. Η ίδρυση του περιβαλλοντικού κέντρου και η συνεχής βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, αποτελεί μόνο την αρχή και κρίνεται επιβεβλημένη για ένα τέτοιο μεγάλο ορεινό συγκρότημα.

Φαίνεται ότι μια τέτοιου είδους ανάπτυξη, αποτελεί για τους γύρω πληθυσμούς ίσως την τελευταία ευκαιρία επιβίωσης, καθώς η κτηνοτροφία (τουλάχιστο στην νομαδική της μορφή) δεν προσφέρει αρκετά στον οικονομικό τομέα και κυρίως, απέχει πολύ από το σύγχρονο επαγγελματικό πρότυπο των νέων ανθρώπων, που πλημμυρίζουν τα μεγάλα αστικά κέντρα. 

Αν οι παραπάνω δραστηριότητες πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο ενός ορθού και σοβαρού σχεδιασμού, αφενός θα αποτελέσουν σοβαρό πόλο οικονομικής δραστηριότητας, αφετέρου θα αποτελέσουν κίνητρο προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

Αισιοδοξούμε, ότι η ευκαιρία αυτή θα αξιοποιηθεί, αναδεικνύοντας τον μοναδικό φυσικό πλούτο του ορεινού συγκροτήματος των Βαρδουσίων, ως τμήμα της πολύτιμης φυσικής μας κληρονομιάς.

Πηγή: "Xλωρίδα, βλάστηση και οικολογία του ορεινού συγκροτήματος των Βαρδουσίων", Διδακτορική διατριβή του Ανδρέα Βλάχου (2006)