Δημοτικά Σχολεία και Δάσκαλοι της Δωρίδας

Απ’ το  βιβλίο του Γεωργίου  Παπαθανασίου 

"Η αυτοθυσία των  δασκάλων Ναυπακτίας και Δωρίδας" 

Έκδοση Παπαχαραλαμπείου Βιβλιοθήκης Νυπάκτου.

Καθηγητές και μαθητές του πάλαι  ποτέ "Ελληνικού σχολείου" (Σχολαρχείου) Λιδορικίου, προδρόμου των σημερινών  Σχολείων Μέσης  εκπαίδευσης, γύρω  στα  1913. Πρώτος απ’ αριστερά κάποιος Ζαχαρίας και δεύτερος ο Ευθ. Παπαθανασίου, Διευθυντής τότε, του  σχολαρχείου και  αργότερα, στη  δεκαετία  του ‘30, Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου  Λιδορικίου, πατέρας της  μετέπειτα  μεγάλης τραγωδού Ασπασίας Παπαθανασίου.

   Το  χρονικό  διάστημα 1829-1831 λειτουργούσαν στο Νομό  Φωκίδας τα  σχολεία  Σαλώνων (Άμφισσας), Μαλανδρίνου και Βιτρινίτσας (Τολοφώνας). Ακολούθησε η  ίδρυση  δημοτικών  σχολείων πρώτα στις  έδρες των  Δήμων και  σταδιακά σ’ όλα τα  χωριά του  Νομού που  εξασφάλιζαν τον απαιτούμενο  αριθμό μαθητών και τις  οικονομικές δυνατότητες για  τη  λειτουργία  τους

   Στα  σχολεία αυτά οι  δημοδιδάσκαλοι εφάρμοζαν την  "Αλληλοδιδακτική" μέθοδο  διδασκαλίας ως  το 1875 περίπου. Με τη μέθοδο  αυτή, αντιμετωπίστηκε τα  χρόνια εκείνα η μεγάλη  έλλειψη δασκάλων. Αργότερα  ιδρύθηκαν και  λειτούργησαν Σχολαρχεία  στο  Λιδορίκι και  σε  κεφαλοχώρια της  Δωρίδας, όπως  στο Ευπάλιο, την  Τολοφώνα, το  Κροκύλειο, την  Αρτοτίνα.

   Μέχρι το  1924 στη  Δωρίδα δεν  υπήρχε Γυμνάσιο και τα παιδιά που τελείωναν το  σχολαρχείο του  τόπου τους και  ήθελαν  να  συνεχίσουν τη  φοίτησή τους σε  Γυμνάσια, κατέφευγαν στα  γυμνάσια  της  Ναυπάκτου, της  Άμφισσας, των  Πατρών και  των  Αθηνών. Τώρα λειτουργούν τα  Γυμνάσια – Λύκεια Λιδορικίου και  Ευπαλίου και το  Γυμνάσιο της  Ερατεινής  με  Λυκειακές  τάξεις.

   Στο  Ευπάλιο, το δημοτικό  σχολείο λειτουργεί απ’ το 1897 με  δάσκαλο από το 1904 έως το  1909 τον Βασίλειο  Ιατρίδη. Το  σχολαρχείο λειτούργησε από το 1899 με  πρώτο σχολάρχη το 1899 - 1904 υον  Παναγιώτη  Κυράγγελο και  το  1911 τον Σπυρ. Παπαηλιόπουλο. Ελληνοδιδάσκαλος το 1911 ήταν  ο Αλκιβιάδης  Καραμεσίνης. Μετά την  κατάργηση  των  Σχολαρχείων έγινε  ημιγυμνάσιο ως  το  1950 οπότε πρόσθετε κάθε  χρόνο από  μία  τάξη και  έγινε  αυτοτελές Γυμνάσιο το  1956 με  πρώτο Γυμνασιάρχη (1956 – 1962) τον  Γεώργιο  Σταυρόπουλο απ’ την  Ερατεινή.

   Στο  Λιδορίκι, το 1911 λειτουργεί πλήρες Δημοτικό  σχολείο Αρρένων με  δάσκαλους τους Γ. Κάγκαλο, και  Ιωάννη Σφέτσο και το  σχολείο  θηλέων, με  δασκάλα τη  Μαίρη Ζησοπούλου. Σχολάρχης είναι ο Θ.Σταυρόπουλος και Ελληνοδιδάσκαλοι οι Γ.Βουτσαράς και  Ιωάννης  Σακελλαρίου.

  Τον ίδιο χρόνο στο Κροκύλειο Σχολάρχης είναι ο Γ. Κωνσταντινίδης και  Ελληνοδιδάσκαλοι οι  Γ.Δημητρόπουλος και  Κ.Ταμβάκης.

   Στη Αρτοτίνα, πρωτεύουσα του  Δήμου  Βωμέας λειτουργούσε  το 1911 πλήρες Δημοτικό  σχολείο Αρρένων και  Θηλέων καθώς  και  Σχολαρχείο, χωρίς να  γνωρίζουμε  όμως  περισσότερα  στοιχεία.

Αναμνηστική φωτογραφία της τάξης  των  αγοριών, 1925 – 1926  του Δημοτικού Σχολείου Λιδορικίου, με το  δάσκαλό τους Γιάννη  Σφέτσο – Δασκαλάκη.

   Παρά τις  εκπαιδευτικές  ανισότητες και τις  αντίξοες  συνθήκες εκπαίδευσης, η Δωρίδα ανέδειξε πολλούς  στις  τέχνες  και τα  γράμματα. Κατά  την περίοδο 1940-1950 η Δωρίδα ήταν  κέντρο ομάδων Εθνικής αντίστασης αλλά και εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων. Επιγραμματικά αναφέρουμε την  παρουσία εκεί το 1942 μονάδων του  Ε.Α.Μ – Ε.Λ.Α.Σ, την  εμφάνιση  της  ανταρτικής ομάδας  Ε.Α.Σ (Ελληνικός  Επαναστατικός  Στρατός) και  της  ειδικής  αποστολής των  Άγγλων  στην Γκιώνα. Στην  ευρύτερη  περιοχή έλαβαν χώρα πολλά  σημαντικά ιστορικά  γεγονότα, όπως η ανατίμαξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25-11-1942), η μάχη  με  Ιταλούς στη  Δοβρουβίτσα Δωρίδας (18-12-1942)  οι  μάχες  Λιδορικίου  (12-13/9/1943) με Ιταλογερμανούς και  Σκαλούλας (14-9-1945) με  Γερμανού, η  φονική  μάχη στο Κλήμα Δωρίδα, την 17η  Απριλίου 1944 μεταξύ  ανδρών του 5/42 Συντάγματος  Ευζώνων και  Συνταγματάρχη   Δημητρίου Ψαρρού και των  ανδρών του  ΕΛΑΣ  του  Άρη  Βελουχιώτη, η  μάχη στις  Καρούτες (5-8-1944) μεταξύ ανδρών  του ΕΛΑΣ και  Γερμανών και  η  μάχη στο  Καρυώτικο ποτάμι της Αρτοτίνας κατά τον  εμφύλιο (21-9-1947).

   Μέσα σ’ αυτό το  Ελληνικό εγερτήριο και την  ιδεολογική έξαψη που  δόνησε τις  ψυχές των  Ελλήνων, σημαντική και πολύτιμη ήταν η συμβολή και των Δωριέων Δασκάλων, που ως στρατιώτες κι έφεδροι αξιωματικοί  αγωνίστηκαν με  απαράμιλλη ανδρεία και  υποδειγματικό ηρωισμό για τον θρίαμβο του  δικαίου, της  ελευθερίας και της ιδεολογίας  τους. Άφησαν τα  σχολεία τους και γρήγορα  βρέθηκαν στην  πρώτη γραμμή, κρατώντας το  όπλο με την  ίδια  άνεση που  κρατούσαν το  μολύβι. Πολλοί απ’ αυτούς πότισαν με το αίμα  τους τα πεδία των μαχών είτε στη Βορειοηπειρωτική γη, είτε  στη  Δωρίδα και  όπου  αλλού τους  κάλεσε το  καθήκον προς  την Πατρίδα. Δυστυχώς αρκετοί υπήρξαν  θύματα εμφυλίων συγκρούσεων. Στη  μνήμη των θυμάτων Δασκάλων της Δωρίδας της  περιόδου 1940-1949 στο προαύλιο του  Δημοτικού σχολείου Λιδορικίου, στήθηκε, τη  δεκαετία  του 1970, μνημείο  στο  οποίο είναι χαραγμένα τα  παρακάτω ονόματα:

1940 – 1944

Σκούτας Ευθύμιος , έφεδρος ανθυπολοχαγός .

Παπαναγιώτου  Χρήστος , έφεδρος  ανθυπολοχαγός

Μαντάς  Παναγιώτης

Γιαννακόπουλος Νικόλαος

Χριστόπουλος  Χρίστος

Λούτσοβος  Ιωάννης

1945 – 1949

Τσώνος  Ιωάννης , έφεδρος  ανθυπολοχαγός

Ηλιοπούλου  Ουρανία.

Από  έρευνα  που  κάναμε συναντήσαμε και  τους  παρακάτω  πεσόντες δασκάλους της περιόδου αυτής: Νικόλαος Τριανταφύλλου του Κωνσαταντίνου (1917–1948), Παναγιώτης Παπαϊωάννου του  Δημητρίου (1917-1949) και Κωνσατντίνος Παπαγεωργίου του  Παναγιώτη (1900-1947).

   Παρακάτω ακολουθούν  και τα βιογραφικά  στοιχεία που μπορέσαμε  να  συγκεντρώσουμε.

1. Σκούτας  Ευθύμιος του Γεωργίου. Γεννήθηκε το 1917 στο  Λιδορίκι. Τελείωσε το Γυμνάσιο Λιδορικίου και την  Παιδαγωγική  ακαδημία Κέρκυρας. Υπηρέτησε ως  δάσκαλος στην  περιφέρεια Θεσσαλονίκης, πολέμησε στο  Αλβανικό  μέτωπο ως  έφεδρος  Ανθυπολοχαγός και  στις  10–1–1941 τραυματίστηκε βαριά στο  Τεπελένι. Μεταφέρθηκε στο  στρατιωτικό νοσοκομείο Ιωαννίνων όπου απεβίωσε.

2. Παπαναγιώτου Χρήστος του  Παναγιώτη. Γεννήθηκε στον Άβορο και  υπηρέτησε ως  δάσκαλος στη  Δυκιά Δωρίδος. Σκοτώθηκε στο Αλβανικό μέτωπο, στο Τεπελένι τον Δεκέμβρη του  1940 ως έφεδρος  ανθυπολοχαγός.

3. Μαντάς  Παναγιώτης του  Γεωργίου. Γεννήθηκε στο  Λιδορίκι την  1-1-1919 και σκοτώθηκε στη μάχη που έγινε στο Κλήμα Δωρίδος, στις 17 Απριλίου 1944, μεταξύ των ανδρών του 5/42 Συντάγματος ευζώνων του  Συνταγματάρχη Δημ Ψαρρού και  των ανδρών του  ΕΛΑΣ.

4. Γιαννακόπουλος Νικόλαος του  Γεωργίου και  της  Δέσποινας. Γεννήθηκε το 1917 στο Ζωριάνο Δωρίδος. Υπηρέτησε ως δάσκαλος στα  Κάτω Σούρμενα ή Μουριές του Κιλκίς. Το 1944 δολοφονήθηκε από αντάρτες πλησίον του  Σιδηροδρομικού Σταθμού Νέας Καλινδρίας σε ηλικία  27 ετών.

5. Χριστόπουλος Χρίστος του Ιωάννη. Γεννήθηκε στη Σεργούλα το 1903. Μετά το Δημοτικό σχολείο τελείωσε το Γυμνάσιο Αιγίου και  φοίτησε  στο  διδασκαλείο  Καρπενησίου. Μετά  την  αποφοίτησή του διορίστηκε Δημοδιδάσκαλος στο δημοτικό  σχολείο Σεργούλας το έτος 1925. Για είκοσι συνεχόμενα  χρόνια υπηρέτησε στο μονοθέσιο  σχολείο Σεργούλας το οποίο την εποχή  εκείνη είχε περισσότερους  από  120  μαθητές. Τον  Απρίλιο του  1944, μετά τη  διάλυση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, συνελήφθηκε  από άνδρες  του  ΕΛΑΣ και αφού  υπέστη βασανιστήρια στη διαδρομή από το Μοναστηράκι στο Κλήμα Δωρίδος δολοφονληθηκε  στο χείμαρρο "Μαντήλω", κοντά  στις  Καγκέλες.

6 . Λούτσοβος  Ιωάννης του  Νικολάου. Γεννήθηκε στο  Λούτσοβο (σημερινό  Κόκκινο) Δωρίδος το 1883. Αποφοίτησε  απ’ το Σχολαρχείο Λαυρίου. Υπηρέτησε  ως  δάσκαλος στα  χωριά  Λούτσοβο, Άβορο, Κονιάκο και  Κλήμα. Την 11-9-1943 τον  επισκέφτηκε  ο ανιψιός του γιατρός  Γεώργιος Αρμύρος με τον Άγγλο Τζεφ και τον  ειδοποίησε ότι την  επομένη θα  γινόταν επίθεση των Γερμανών  στο  Λιδορίκι. Ως  ενεργό  μέλος  της  Εθνικής  αντίστασης στο 5/42 Σύνταγμα  Ευζώνων πρωτοστάτησε στη  φυγάδευση των  κατοίκων του  Λιδορικίου. Τελικά την 12–9–1943 οι κάτοικοι σώθηκαν, αλλά οι Γερμανοί σκότωσαν στο Λιδορίκι το  δάσκαλο και άλλα δύο  άτομα, που δεν πρόλαβαν να  φύγουν.

7. Τσώνος Ιωάννης του  Κωνσταντίνου. Γεννήθηκε  το 1918 στον  Άβορο Φωκίδας. Τελείωσε το Γυμνάσιο  Λιδορικίου και  τη Μαράσλειο Παιδαγωγική  Ακαδημία. Υπηρέτησε ως δάσκαλος στον  Άβορο και τη  Βραίλα, πολέμησε στο  Αλβανικό μέτωπο ως  έφεδρος Ανθυπολοχαγός. Το 1944 συνελήφθη  ως  όμηρος πολέμου από  τα  στρατεύματα  κατοχής, φυλακίστηκε και  μεταφέρθηκε στις  15-8-1944 στο  στρατόπεδο του Βραδεμβούργου στη Γερμανία, από όπου επέστρεψε στην Ελλάδα την 5-10-1945. Το 1948 επιστρατεύθηκε ως έφεδρος Ανθυπολοχαγός πεζικού και σκοτώθηκε σε μάχη στο Γράμμο – Βίτσι σε  ηλικία 30  ετών.

8.  Ηλιοπούλου Ουρανία σύζυγος  Ιωάννου το γένος Ν.Παναγιωτόπουλου. Γεννήθηκε στη Σμύρνη Μικράς Ασίας το  1901. Το 1917 πήρε  το πτυχίο της  δασκάλας από το Κεντρικό  Παρθεναγωγείο της  Ορθοδόξου  Κοινότητας  Σμύρνης. Υπηρέτησε ως  δασκάλα στη Φώκαια και Άγιο Νικόλαο Σμύρνης το 1917–21. Το χρονικό  διάστημα 1919-1922 υπηρέτησε εθελόντρια νοσοκόμα στο Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα Μικράς  Ασίας. Από το 1930 υπηρετούσε ως δασκάλα στο  Δημοτικό σχολείο Κροκυλείου Δωρίδας. Την 6-9-1947 δολοφονήθηκε στο  Κροκύλειο μαζί με τη  νεαρή  κόρη της Όλγα από το Δημοκρατικό στρατό γιατί αντέδρασε στο παιδομάζωμα, σύμφωνα με πληροφορίες από τον γιο της Ιωάννη Ηλιόπουλο, συνταξιούχο  δάσκαλο.

9.  Τριανταφύλλου Νικόλαος του  Κωνσταντίνου (1917 – 1948). Γεννήθηκε το  1917 στο  Ευπάλιο. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος. Το 1933 τελείωσε  το Γυμνάσιο Ναυπάκτου και το  έτος 1936  τη Μαράσλειο Παιδαγωγική  Ακαδημία. Το 1937-38 υπηρέτησε δάσκαλος στο  χωριό Κονιάκος Δωρίδας και το 1937-38 στον Παλιόμυλο Ευπαλίου. Στη συνέχεια στρατεύτηκε και το 1939 αποφοίτησε  απ’ τη σχολή εφέδρων αξιωματικών Σύρου με το  βαθμό  του εφέδρου  Ανθυπασπιστή. Το  1940-41 υπηρέτησε υπηρέτησε στην Αλβανία και  τυο 1942-44 πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Στην περίοδο του  εμφυλίου πολέμου (1946-49) βγήκε στο βουνό και  ήταν απ’ τα ηγετικά στελέχη του  Δημοκρατικού στρατού  Ελλάδας. Σκοτώθηκε στα Κρούσια όρη του  Λαγκαδά το δεύτερο δεκαήμερο του  Φλεβάρη 1948, σε  ηλικία  31  ετών.

10. Παπαϊωάννου Παναγιώτης του Δημητρίου. Γεννήθηκε στην Αμυγδαλιά Δωρίδας το 1917. Υπηρέτησε ως δάσκαλος στη  Βραίλα Δωρίδας. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και διετέλεσε καπετάνιος του 1ου  τάγματος του 36ου  συντάγματος  του  Ε.Λ.Α.Σ. Ήταν στενός  φίλος  του Νίκου  Τριανταφύλλου. Σκοτώθηκε το 1949 στις τελευταίες μάχες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

11. Παπαγεωργίου  Κωνσταντίνος του  Παναγιώτη. Γεννήθηκε το 1895 στο  Ζωριάνο Δωρίδας. Έλαβε μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία ως έφεδρος Υπολοχαγός. Το Σεπτέμβριο του 1947 προσπαθώντας να διαφύγει τη  σύλληψή του από το Δημοκρατικό στρατό έπαθε καρδιακή  προσβολή και την 10-9-1949 πέθανε  στη  Ναύπακτο.

Πηγή: http://www.lidoriki.com