του Ιωάννη Κουλού, Γυμνασιάρχη
Πάνω Πλατεία του Ευπαλίου με την σημερινή της ονομασία Ελευθερίου Βενιζέλου, μέχρι πριν λίγα χρόνια ονομαζόταν Πλατεία Σκαλτσά. Πολλοί αναρωτιούνται και σήμερα ποιος ήταν αυτός ο Σκαλτσάς που είχαν δώσει το όνομά του στην πλατεία.
Στα περήφανα λοιπόν βουνά της Δωρίδας Βαρδούσια και Γκιώνα, γεννήθηκε, ανδρώθηκε και έδρασε ο αρματολός και πρωτοκλέφτης καπετάνιος του ’21 Δήμος Σκαλτσάς - Σκαλτσοδήμος.
Εγώ ραγιάς δε γένομαι Τούρκους δεν προσκυνάω,
Δεν προσκυνάω τους άρχοντες τους κοτσαμπασήδες
Μον’ καρτερώ την άνοιξη να ’ρθούν τα χελιδόνια.
Οι στίχοι αυτοί του κλέφτικου τραγουδιού αποδίδουν εύστοχα την καρδιά και την ψυχή του Σκαλτσοδήμου, αλλά και τους πόθους και τα οράματα των σκλαβωμένων Ελλήνων για λευτεριά, κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική αποκατάσταση.
Και η άνοιξη αυτή φτάνει στις 28 Μαρτίου 1821 όταν ο Σκαλτσοδήμος μαζί με τα παλικάρια του απελευθερώνει το Λιδωρίκι από τους Τούρκους. Είναι η πρώτη ηρωική πράξη της επανάστασης του ’21 στη Δωρίδα.
Οι πληροφορίες για τη ζωή του Σκαλτσοδήμου προέρχονται αποκλειστικά από τη ζωντανή ακόμα Αρτοτινή παράδοση όπως καταγράφηκαν από τους ιστορικούς και συγγραφείς Τάκη Λάππα, Δημόπουλο και Λουκόπουλο.
Η πρώτη περίοδος της ζωής του Σκαλτσοδήμου, αφορά το διάστημα από τη γέννησή του μέχρι το 1821 και η δεύτερη από το 1821 μέχρι το 1826 που έφυγε από τη ζωή για να παραμείνει αθάνατος στη μνήμη μας αλλά και στις σελίδες της ιστορίας μας. Ο Δήμος Σκαλτσάς ή Σκαλτσοδήμος γεννήθηκε στην Αρτοτίνα το 1760 ή το 1765, το επώνυμο του πατέρα του ήταν Κουτσογιάννης. Η οικογένεια Κουτσογιάννη ήταν μια φτωχή και ασήμαντη οικογένεια της Αρτοτίνας.
Ο Δήμος Κουτσογιάννης πήρε το επώνυμο Καλτσάς ή Σκαλτσάς, Καλτσοδήμος ή Σκαλτσοδήμος και μ’ αυτό έμεινε στην ιστορία. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι ότι ονομάστηκε έτσι ο Δήμος από το επάγγελμα του πατέρα του, καλτσάς: αυτός που φτιάχνει κάλτσες που φορούσαν οι Έλληνες φουστανελάδες. Ο ίδιος υπέγραφε τα έγγραφά του ως Δήμος Σκαλτζάς.
Βασίλη κάτσε φρόνιμα να γένεις νοικοκύρης,
για ν’ αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια και γελάδια,
χωριά κι αμπελοχώραφα κοπέλια να δουλεύουν.
Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,
να κάμω αμπελοχώραφα κοπέλια να δουλεύουν,
Και να ‘μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους.
Αργότερα βρίσκουμε τον Σκαλτσοδήμο πρωτοπαλίκαρο του κλέφτη Τσαμ Καλόγηρου στο σώμα του οποίου ήταν ο Γούλας και ο Αθανάσιος Διάκος.
Πρώτος στόχος και επιδίωξη του Σκαλτσοδήμου μερικά χρόνια μετά τη ανάδειξή του στην αρχηγία του κλέφτικου σώματος και αφού είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη, ήταν να πάρει το αρματολίκι του Λιδωρικίου.
Φαίνεται όμως ότι στο σκοπό του αυτό συνάντησε την αντίδραση των κοτζαμπάσηδων της περιοχής. Τότε ο Σκαλτσοδήμος για να αποσπάσει εκβιαστικά το αρματολίκι και χωρίς να υποταχθεί στον εκπρόσωπο της εξουσίας του Αλή-πασά, διοικητή του Λιδωρικίου του Αλβανό Φερχάτ Μπέη, μεταχειρίστηκε άλλα μέσα: απήγαγε από την εξοχική θέση Μπαΐρια την κόρη του προύχοντα κοτζαμπάση της Κωστάρτσας Αναγνώστη Μπάμπαλη, τη Κρουστάλλω, την οποία πήραν οι κλέφτες όμηρο για δύο βδομάδες στης Καρυάς τον Έλατο, τοποθεσία γνωστή μέχρι σήμερα ως «Σκαλτσοδήμου Έλατο».
Το περιστατικό αυτό της απαγωγής της Μπαμπαλοπούλας αναφέρεται και το γνωστό δημοτικό τραγούδι, όπως το διέσωσε η παράδοση στην Αρτοτίνα:
Μες στης Καρυάς τον έλατο κάθεται Σκαλτσοδήμος
Με την Κρουστάλλω στο πλευρό, με τη Μπαμπαλοπούλα
Ο Διάκος απ’ τη μια μεριά κι ο Γούλας απ’ την άλλη.
- Κέρνα Κρουστάλλω, κέρνα μας, κέρνα όσο να φέξει,
Εμένα κέρνα δυο φορές το Διάκο κέρνα πέντε
Όσο να σκάσει ο Αυγερινός να πάει η Πούλια γιόμα
Κι όσο να ‘ρθεί ο πατέρας σου την ξαγορά να φέρει.
Να φέρει τ’ άσπρα στην ποδιά και τα φλουριά στην τσέπη.
Χίλια φλουριά την ξαγορά κι οχτώ χιλιάδες γρόσια,
Να πάει και στο Βελή πασά να πάει και στο Βεζύρη
Για να μας στείλει μπουγιουρντί να γένω καπετάνιος
Να περπατήσω αρματολός να περπατήσω κλέφτης.
Κι ο Διάκος την αγνάντευε κι αυτή κρυφά του λέει:
- Τι με τηράς σταυραδελφέ, και τι με καμαρώνεις;
Πιάσε και φτιάσε μια γραφή και στείλ’ την τ’ Αναγνώστη.
Φωτιά να κάψει τα’ άσπρα του, φωτιά και τα φλουριά του!
Εμένα το ‘χει η μοίρα μου, το ‘χει το ριζικό μου,
Ολημερίς να περπατώ αντάμα με τους κλέφτες,
Να γένω στρώμα του Σκαλτσά, προσκέφαλο του Διάκου...
Η γνησιότητα της Αρτοτινής παράδοσης όπως βγαίνει μέσα απ’ το τραγούδι αυτό, αποδίδει πιστά τόσο τους σκοπούς των κλεφτών, όσο και τη διαμαρτυρία της Μπαμπαλοπούλας για τη δραματικής της περιπέτεια.
Το αποτέλεσμα της επιχείρησης αυτής, ήταν για τους κλέφτες θετικό, αφού το αρματολίκι του Λιδωρικίου δόθηκε στον Σκαλτσοδήμο και συγχρόνως απελευθερώθηκε και η Κρουστάλλω.
Γενικότερα το επεισόδιο της απαγωγής της Μπαμπαλοπούλας εντάσσεται στα πλαίσια των βίαιων αντιπαραθέσεων και των συγκρούσεων ανάμεσα στους κλεφταρματολούς και τους προεστούς γύρω από τη νομή της παραχωρούμενης ή κατακτώμενης από τους Τούρκους εξουσίας.
Αυτού του είδους οι συγκρούσεις είναι γενικό φαινόμενο σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, πριν και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του ’21 και είναι η έκφραση της πάλης που άρχισε στην υπόδουλη Ελλάδα για κοινωνικές ανακατατάξεις.
Στα 1820 ξεσπάει η ρήξη του Αλή-πασά με το Σουλτάνο. Περνώντας τότε από τη Δωρίδα ο αιμοβόρος Μπαμπά-πασάς του Χουρσίτ καταδιώκοντας τους αληπασαδικούς, κάλεσε και το Σκαλτσοδήμο να παρουσιαστεί. Ο Σκαλτσοδήμος όμως απέφυγε να πάει και να δηλώσει υποταγή.
Μετά από λίγο έχουμε την έκρηξη της επανάστασης του 1821. Από εδώ και πέρα η προσωπικότητα του Σκαλτσοδήμου βγαίνει από την περιοχή του θρύλου και της παράδοσης και καταγράφεται στην επίσημη ιστορία με τους αγώνες του για την απελευθέρωση της πατρίδας και αναδεικνύεται σε μια από τις πρώτες ηγετικές μορφές του αγώνα στη Ρούμελη.
Τις παραμονές της επανάστασης στο Μωριά και ύστερα από μυστική σύσκεψη με τους προκρίτους του Λιδωρικίου και της επαρχίας, που έγινε στις 23 Μαρτίου 1821 στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής των κτημάτων Λιδωρίκη, αποφασίστηκε η κήρυξη της επανάστασης στην επαρχία Λιδωρικίου.
Στις 28 Μαρτίου 1821, ο Σκαλτσοδήμος, αφού μοίρασε την ομάδα των 60 διαλεχτών παλικαριών που είχε τότε στα δύο, ο ίδιος χτύπησε τους Τούρκους του Λιδωρικίου και ταυτοχρόνως έστειλε το πρωτοπαλίκαρό του Θόδωρο Χαλβατζή να χτυπήσει τους Τούρκους του Μαλανδρίνου.
Οι Τούρκοι του Λιδωρικίου οχυρωμένοι στα πιο γερά σπίτια αρνήθηκαν να παραδοθούν. Ύστερα όμως από σύντομη μάχη, ύψωσαν λευκή σημαία και ο επικεφαλής τους Γιουσούφ Εφέντης πήγε στην τοποθεσία «Τραγουδάκη» του Λιδωρικίου, όπου είχε ο Σκαλτσοδήμος το «στρατηγείο» του και συμφώνησε την άνευ όρων παράδοση των Τούρκων, στο ελεύθερο πια Λιδωρίκι.
Στο μέτωπο του Μαλανδρίνου οι Τούρκοι αμύνθηκαν με περισσότερο πείσμα επί δύο ημέρες. Τελικά όμως κι αυτοί παραδόθηκαν.
Ο Σκαλτσοδήμος στη συνέχεια, κήρυξε εκστράτευση και συγκέντρωσε εκατοντάδες αγωνιστές και δημιούργησε μόνιμο στρατόπεδο, άριστα οργανωμένο, στη στρατηγική θέση «Μακρυκάμπι», ανάμεσα στα χωριά Καστριώτισσα, Μαυρολιθάρι, Μουσουνίτσα και Ανατολή (Πέρα Χουμίριανη). Το στρατόπεδο αυτό διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια του αγώνα.
Από κει συμμετείχε σε όλες τις μάχες εναντίον των Τούρκων που έγιναν στην περιοχή, στη Γραβιά, στα Βασιλικά, στην Άμπλιανη, δίνοντας την τελευταία μάχη στη Γρανίτσα.
Στις 2 Απριλίου του 1822 μαζί με τον Σαφάκα, τον Δυοβουνιώτη και τον Μήτσο Κοντογιάννη νίκησε το Δράμαλη στην περιοχή της Υπάτης ενώ διακρίθηκε και στην Μάχη της Άμπλιανης.
Στις 30 Ιουνίου του 1826 ο Σκαλτσοδήμος νίκησε στην τελευταία του μάχη τους Τούρκους στο Χάνι του Σκορδά (Καραπιστόλη αργότερα), μετά από τη μάχη στους Πενταγιούς. Αποσύρθηκε στην Πελοπόννησο μετά την πτώση του Μεσολογγίου, όπου και πέθανε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1826.
Πηγή: Εφημερίδα ΤΟ ΕΥΠΑΛΙΟ, ΑΦ 136, Ιαν-Φεβ 2018
Σχετικές αναρτήσεις:
Ο ξεσηκωμός και η απελευθέρωση του Λιδωρικίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.