Σχόλια στη μελέτη Παπαχρήστου (1939) : «Που εγεννήθη ο Αθανάσιος Δίακος»

Μελέτη Κων. Παπαχρήστου με τίτλο

« Πού εγεννήθη ο Αθανάσιος Διάκος»

( Ακαδημία Αθηνών, Πρακτικά 1939, Τόμος ΙΔ! )

2007

Η Μουσουνίτζα και η Αρτοτίνα, τα δύο γειτνιάζοντα και ορεινά χωρία της Ανατολικής Ρούμελης, προσπαθούντα να καθορίσωσιν επακριβώς τον τόπον της γεννήσεως του ηρωικού αγωνιστού της Επαναστάσεως του 1821 Αθανασίου Διάκου, περιεπλάκησαν εις δεινήν έριν και εκήρυξαν κατ’ αλλήλων τον πόλεμον. Αυτοσχέδιοι ιστορικοί ενδιαφερόμενοι πρωτίστως δια την ικανοποίησιν του τοπικιστικού των εγωισμού, αποβλέποντες αποκλειστικώς εις την εκμετάλλευσιν των καρπών πιθανής νίκης, δεν ετήρησαν τας απαραιτήτους προϋποθέσεις της ερεύνης, παρεμόρφωσαν και ηκρωτηρίασαν την γραπτήν και προφορικήν παράδοσιν, δεν κατενόησαν την λεπτότητα και την σοβαρότητα του ζητήματος, όπερ και άλλοτε εγένετο αντικείμενον διαμάχης παρομοίας. Διότι η φιλονικεία Αρτοτινών και Μουσουνιτζιωτών υφίσταται καθ’ όλην την μεταεπαναστατικήν εκατονταετίαν, περιοδικώς αναβλαστάνουσα και κρατούσα εις διαρκή αντίθεσιν τους φιλίστορας πατριδολάτρας.

        Κ. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ (1915 – 1990)         

Ο Διάκος, έλκων το γένος εξ ασήμων και ταπεινών γονέων, κινηθείς κατά την περίοδον της βραχυβίου σταδιοδρομίας του εν μέσω ιδιαζουσών συνθηκών ζωής εγκατέλειψεν παρελθόν πλήρες περιπετειών, δυσκόλως παρακολουθουμένων. Παραλλήλως, η λαϊκή φαντασία, ευρούσα πρόσφορον έδαφος ευδοκιμήσεως, εδημιούρησε θρύλους και παραδόσεις και παραλλαγάς σχετικών τοπικών διηγήσεων. Τοσαύτη δε ασάφεια επί πολύν καιρόν επεκράτησεν, ώστε τινές να νομίσωσιν, ότι ο Διάκος είδε το φως της ημέρας εις την περιφέρειαν των Καλαβρύτων, συγχέοντες αυτόν επιπολαίως προς συνώνυμον, αλλ’ όχι εις ευψυχίαν και ανδρείαν ισότιμον, Πελοποννήσιον αγωνιστήν.

Ιστοριοδίφαι και ιστορικοί, αντιμετωπίζοντες κράμα λειψάνων αυθεντικών ειδήσεων και ποικίλων μύθων, πλουσιοτάτων εις πλοκήν, οσάκις επιδεξίως και εντέχνως δεν επεζήτησαν να παρακάμψωσι τον επικίνδυνον σκόπελον, ανέφερον ως τόπον γεννήσεως είτε την Μουσουνίτζαν είτε την Αρτοτίναν, άλλοι μεν άνευ επεξηγήσεως της γνώμης των, άλλοι δε δικαιολογούντες και ενισχύοντες ταύτην δια της παραθέσεως γενεαλογικών πληροφοριών, ειλημμένων συνήθως εξ εργασιών προγενεστέρων μελετητών ή εκ της παρά τω λαώ διασωζομένης προφορικής παραδόσεως. Η γνώμη των μελετητών των παρεμπιπτόντως και αβασανίστως σημειούντων γενέτειραν του Διάκου ουσιαστικώς στερείται βαθυτέρας αξίας. Ο Φιλήμων, ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, ο Κόκκινος, οι πολυπληθείς συντάκται των ποικιλωνύμων εγχειριδίων της ιστορίας των νεοτέρων χρόνων και των παντοειδών ιστορικού περιεχομένου συγγραφών, αδύνατον ήτο να καταναλώσωσι χρόνον εις επιπόνους και εν πολλοίς αγόνους ιστοριοδιφικάς ερεύνας, σκοπόν εχούσας την επίλυσιν λεπτομερειακών και επουσιωδών προβλημάτων. Ακόμη και τα γραφόμενα των δύο παλαιών μελετητών, Παναγιώτου Ροδίου και Χριστοφόρου Περραιβού, δεν μας οδηγούσιν εις εξαγωγήν τελικών συμπερασμάτων, αν και χρονικώς ευρίσκωνται εγγύτατα των γεγονότων της Επαναστάσεως. Ο συνταγματάρχης Π. Ρόδιος τυπώσας την πρώτην βιογραφίαν του Αθανασίου Διάκου το 1835 εις το περιοδικόν του Κ. Αξελού «Έφορος Στρατιωτικός» αντιπαρέρχεται επιτροχάδην το ζήτημα της γενεαλογίας « Ο Αθανάσιος, όστις Διάκος φέρεται δια στόματος, ην εξ Αρτοτίνης της κατά Λιδωρίκιον κωμοπόλεως». Ούτος φυσικόν είναι να μη γνωρίζη καταλεπτώς πρόσωπα και πράγματα της Ηπειρωτικής Ελλάδος και ιδία της Ρούμελης, ασήμαντα περιστατικά του ιδιωτικού βίου νεωτέρων στρατιωτικών και πολιτικών φυσιογνωμιών. Βεβαίως συλλέξας άφθονον υλικόν, κατώρθωσε να διασαφήση ικανοποιητικώτατα την σύμπραξιν και την ενεργόν συμμετοχήν του ήρωος της Αλαμάνας εις τον απελευθερωτικόν αγώνα και επέτυχε να δώσει πλήρη εξιστόρησιν των πράξεων εκείνου. Ατυχώς αι οπωσδήποτε σοβαραί αποκαλύψεις του Ροδίου περιορίζονται εις τον δημόσιον βίον και δεν επεκτείνονται εις τον ιδιωτικόν. Την οικογενειακήν ζωήν εδυσκολεύετο να παρακολουθήση. Εσημείωσεν γενέτειραν του Διάκου την Αρτοτίναν, χωρίς να αιτιολογήση την γνώμην του και χωρίς να επιμείνη εις την διαλεύκανσιν του γενεαλογικού δένδρου της οικογενείας. Αφού και ο σύγχρονος του Ροδίου Χ. Περραιβός, συμμετασχών εις τας περισσοτέρας ανά την Ρούμελην στρατιωτικάς επιχειρήσεις των Ελλήνων και φίλος προσωπικός των ηγουμένων των μαχών της κεντρικής Ελλάδος πολεμιστών γράφει : « Η πατρίς αυτού είναι το χωρίον Μουσινίτζα λεγόμενον της επαρχίας Λοιδορικίου, από το οποίον απέχει ώρας εξ ». ο Ρόδιος λοιπόν και ο Περραιβός καίπερ σύγχρονοι διαφωνούσι και αδυνατούσι να λύσωσι τον Γόρδιον δεσμόν. Ομοίως και οι ακολουθήσαντες τον Ρόδιον Αλέξανδρος Σούτσος και Φάνης Μιχαλόπουλος.

Εις την προσπάθειαν της εξακριβώσεως του τόπου της γεννήσεως του Διάκου, προσφέρουσι θετικήν επικουρίαν οι ερευνηταί εκείνοι, οίτινες εχρησιμοποίησαν εν πλάτει την ζώσαν εις τας ημέρας των δημώδη παράδοσιν προς αδιάσειστον θεμελίωσιν της απόψεώς των. Και εξ αυτών μερικοί ηρκέσθησαν εις την αντιγραφήν παραδόσεως περιεχομένης εις εργασίαν προγενεστέρου ερευνητού, επιφέροντες ενίοτε δευτερευούσης σημασίας συμπληρώσεις ή τροποποιήσεις .

Ο Γ. Κρέμος πρώτος κατέγραψε δημοτικήν Αρτοτινήν παράδοσιν : « Τω 1760 εκ της άνω Μουσουνίτσας κατήλθεν εις Αρτοτίναν Γεώργιός τις νεανίσκος, ορφανός μητρός τε και πατρός και πενέστατος^. τούτον υιοθέτησεν ο θείος αυτού Αθανάσιος Γραμματικός, εξ ου, ως υιοθετηθείς, ωνομάσθη Γεώργιος Ψυχογυιός. Ο Γεώργιος έλαβε σύζυγον την Χρυσούλαν εξ ων εγεννήθησαν πέντε τέκνα ήτοι : 1. Σοφία, 2. Καλομοίρα, 3. Απόστολος, 4. Κωνσταντίνος, 5. Αθανάσιος. Εκ των πέντε τέκνων του Γεωργίου Ψυχογυιού, η μεν Σοφία συζευχθείσα τον Κωνσταντίνον Κούσταν εγέννησεν εννέα τέκνα, άπερ ήσαν : 1. Γκόλφω συζευχθείσα τον Τσόλην, ου οικογένεια σώζεται ποιμενική. 2. Φέγγω λαβούσα τον Αθανάσιον Ζαρονίκον συμοπλεμιστήν του Διάκου, 3. Απόστολος, 4. Χρυσούλα, 5. Γεώργιος, 6. Αικατερίνα λαβούσα τον Δημήτριον Κολοβόν, 7. Βασίλειος ιερεύς γενόμενος, 8. Ζωίτσα λαβούσα τον Δήμον Τζουβελέκαν εν χωρίω Κολοκυθιά, 9. Ιωάννης. Το δε δεύτερον τούτων η Καλομοίρα, έλαβε σύζυγον τον Κώσταν Αυγέρην ή Σταμάτην εξ Αρτοτίνης, εξ ης εγεννήθησαν τα δύο τέκνα : 1. Γεώργιος, 2. Ιωάννης, ων η οικογένεια καλούνται Σταματόπουλοι. Το δε τρίτον, ο Απόστολος, μετά της μητρός αυτού Χρυσούλας, της γυναικός και του θυγατρίου ριφθέντες εις την φυλακήν της Υπάτης, άμα εγένετο ο Διάκος κλέφτης, απέθανον. Το δε τέταρτον ο Κωνσταντίνος Μασσαβέτης επωνομασθείς εκ του θετού αυτού πατρός, εγέννησε δύο υιούς, οίτινες ωνομάσθησαν : 1. Γεώργιος, 2. Δήμος. Ο Κωνστααντίνος ούτος εφονεύθη παρά το πλευρόν του Διάκου εν τη μάχη της Αλαμάνας, το δε πτώμα αυτού μετεχειρίσθη ο Διάκος ως προμαχώνα μικρόν τι προ της πληγής και της συλλήψεώς του. Το δε πέμπτον τέκνον του Γεωργίου Ψυχογυιού, ο Αθανάσιος, είναι ο περί ου ο λόγος ημέτερος ήρως του 1821 Αθανάσιος Διάκος. Ούτος εγεννήθη το 1781».

Ο Κρέμος λοιπόν τον Μάϊον του 1883 αγνοεί το επώνυμον του πατρός του Διάκου. Το 1876 είχεν αποφύγει να αναγράψη γενέτειραν. Το 1883, ολίγον μετά τον Μάϊον, τονίζει και πάλιν : « Ο Διάκος οκογενειακόν όνομα δεν είχε, νεώτατος ων υιός Γιάννη τινός αγνώστου καταγωγής», τον Φεβρουάριον δε του 1884, επανορθοί πάντα τα υπ’ αυτού προλεχθέντα, δια της δηλώσεώς του : « Ο αείμνηστος Αθανάσιος Διάκος Δωριεύς εκ Λοιδωρικίου ».

Καθίσταται ούτω φανερόν, ότι ο Κρέμος έχων αμφιβολίας περί της γνησιότητος της παραδόσεως την οποίαν ήκουσεν ότε μετέβη το 1876 εις Αρτοτίναν, αναγκάζεται να λαμβάνη θέσιν μη σταθεράν απέναντι του γενεαλογικού ζητήματος.

Την ιδίαν δημώδη παράδοσιν αναγράφουσιν ο ιατρός Κωνσταντίνος Διάκος, ο αξιόλογος ιστοριοδίφης και λαογράφος Δ. Λουκόπουλος και ο Ιωάννης Βάρδος. Ο ιατρός Διάκος, το 1926, λέγει, ότι ο επονομασθείς Ψυχογυιός ωνομάζετο Πανουργιάς. « Ο Αθανάσιος Διάκος εγεννήθη εν Αρτοτίνη παρά του Κωνσταντίνου Ψυχογυιού, καταγομένου εξ Άνω Μουσουνίτσης εκ της οικογενείας Πανουργιά όστις είχεν υιοθετηθή παρά του εν Αρτοτίνη εκ μητρός πρώτου θείου του Γραμματικού ονομαζομένου και ως θετός υιός έλαβε το όνομα Ψυχογυιός. Αφού αποκατεστάθη εν Αρτοτίνη ενυμφεύθη και έλαβεν ως σύζυγον θυγατέρα του εξ Αρτοτίνης Μπουκουβάλα, μετά της οποίας εγέννησε τρεις υιούς τον Απόστολον Ψυχογυιόν, τον Δημήτριον τον επονομασθέντα Μασαβέταν και τον Αθανάσιον Ψυχογυιόν τον περί ου η έρις ήρωα, θυγατέρας δε δύο την Καλομοίραν και την Σοφίαν. Ο μεν Ψυχογυιός μετά του μεγαλυτέρου υιού του Αποστόλου ( αδελφού του ήρωος ) απέθανεν εις τας φυλακάς Υπάτης, η δε σύζυγός του Ψυχογίνα ( μήτηρ του ήρωος ) μετά των θυγατέρων και του Αθανασίου ορφανοί και καταδιωκόμενοι παρά των Τούρκων, αποξενωθέντες δε και της οικίας των διέμενον εν τινι καλύβη όοπυ υπάρχει και μηλέα ήδη φέρουσα την τοπωνυμίαν « ψυχογίνα τη μηλιά», έτι και νυν, και ο Δημήτριος ο επικληθείς Μασαβέτας κατέφυγεν εις Μουσουνίτσαν πατρίδα του πατρός του Πανουργιά. Αι αδελφαί του ήρωος αποκατεστάθησαν εν Αρτοτίνη, η μεν Καλομοίρα υπανδρευθείσα τον Γεώργιον Σταμάτην, η δε Σοφία τον εκ Παλουκόβης την καταγωγήν Κωνσταντίνον Κούσταν, όστις τυγχάνει και ο πάππος του υποφαινομένου».

Και ο Λουκόπουλος και ο Βάρδος ήντλησαν εκ της αυτής Αρτοτίνης πηγής. Ο Κρυστάλλης εδανείσθη την παράδοσιν του Κρέμου. Ενώ τας δημώδεις της Μουσουνίτζης παραδόσεις διέσωσαν ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Σπυρίδων Φόρτης και ο Α. Γούδας. Ο Βαλαωρίτης γράφει: « Ο δε Αθανάσιος ( Γραμματικός ) τυχών αμνηστείας απεσύρθη εις την πατρίδα αυτού όπου και ετελεύτησε καταλιπών τρεις υιούς τον Μήτρον, τον Κωστούλαν, τον Νίκον και μίαν θυγατέρα την Στάμω. Ο Μήτρος και ο Κωστούλας συνεστράτευσαν και συνηγωνίσθησαν μετά του εκ Βουνιχώρας Βλαχοθανάση ύστερον δε συνετάχθησαν τω Ανδρούτσω παραλαβόντι την αρχηγίαν, και παρηκολούθησαν πιστώς εις την τρικυμιώδη πνοήν της λαίλαπος εκείνης. Και ο μεν Κωστούλας αξίως λόγου μαχόμενος έπεσε κατά την εν έτει 1796 αείμνηστον δια τη Πελοπόννησον κάθοδον του Ανδρούτσου. Ο δε Μήτρος συμμαχήσας μετά του Λουκά Καλλιακούδα εφονεύθη και ούτος εν τη κατά το 1802 μάχη της Καβρολίμνης. Ο μόνος επιζήσας εκ των τριών αδελφών Νίκος αφιερωθείς παιδιόθεν εις τον ποιμενικόν βίον έζησεν εν Μουσουνίτζη, τελευτήσας δε εν έτει 1809 κατέλιπε δύο υιούς, Μήτρον επονομαζόμενον Μασαβέταν ως υιοθετηθέντα παρά του Ιωάννου Μασαβέτα ατέκνου συζύγου της εκ πατρός θείας αυτού Στάμως, και τον Αθανάσιον». Ο Φόρτης ακολουθήσας διαφόρους αξιοπίστους πηγάς και παραδόσεις πολλών ενδόξων συναγωνιστών του, ιδίως δε τας σημειώσεις του ατρομήτου οπαδού του Β. Βούσγου, λέγει «εγένοντο δε υπό του Νίκου παίδες δύο^. Πρεσβύτερος μεν ο Μήτρος, ος, θετός υιός του Ιωάννου Μασσαβέτα, συζύγου της ατέκνου προς πατρός θείας αυτού Στάμως γενόμενος, απεκλήθη Μασσαβέτας, νεώτερος δε ο Αθανάσιος, ο περιφανής ήρως Διάκος». Τον Βαλαωρίτην και τον Φόρτην ηκολούθησε και ο Γούδας.

«Ο Κρέμος, ο Βαλαωρίτης, ο Λουκόπουλος κ.α. θίγοντες το πρόβλημα της γενετείρας παρέχουσι το γενεαλογικόν δένδρον της οικογενείας του Αθανασίου Διάκου, στηριζόμενοι εις προφορικάς ανακοινώσεις ηλικιωμένων ανθρώπων του λαου». Ο λαός φιλοστόργως διεφύλαξε λαμπράς εκδηλώσεις κρισίμων στιγμών του Ελληνισμού.

Εφ’ όσον ελλείπουσι θετικώτερα βοηθήματα, π.χ. έγγραφα, ληξιαρχικά βιβλία, επιστολαί, εκθέσεις επίσημοι, η προφορική παράδοσις τα μέγιστα συμβάλλει εις την αποκάλυψιν της ιστορικής αληθείας. Απαραιτήτως όμως πρέπει να αποβληθώσι της στοματικής παραδόσεως αι σκόπιμοι παρεμβολαί κακοπίστων ερευνητών, αι τολμηραί συρράψεις και συμπληρώσεις ευφυών μελετητών. Συγκρίνοντες την δημώδη παράδοσιν των ιστορικών κειμένων με την σημερινήν ζώσαν παράδοσιν, ευκόλως θα ανεύρωμεν τας νοθευούσας την παράδοσιν προσθήκας και μεταβολάς. Αλλά επιπροσθέτως απαιτείται συνεξέτασις των αντιφασκουσών και συγκρουομένων καθαρώς λαϊκών παραδόσεων, δια να προσδιορισθώσι τα παρεισφρήσαντα μυθικά στοιχεία. Ούτω εξ όλων αυτών των παραδόσεων, θα εξαχθή μία βασική αρχική παράδοσις, η οποία περισσότερον οποιαδήποτε άλλης θα προσεγγίζη την πραγματικότητα, εξ ης και έχει απορρεύσει.

Αντιφάσκουσι και αι αφορώσαι την καταγωγήν του Διάκου δημώδεις παραδόσεις. Ο Κρέμος εις την μελέτην του 1883 υποστηρίζει, ότι ο πατήρ του Διάκου, υιοθετηθείς παρά του Αρτοτινού Αθανασίου Γραμματικού ωνομάσθη Ψυχογυιός και ότι απέκτησε πέντε τέκνα εκ της Χρυσούλας, την Σοφίαν, την Καλομοίραν, τον Απόστολον, τον Κωνσταντίνον και τον Αθανάσιον. Ο Κωνσταντίνος υιοθετήθη ωσαύτως παρά του Μουσουνιτζιώτη Μασσαβέτα και ωνομάσθη Μασσαβέτας. Ο ιατρός Διάκος λέγει ότι ο ήρως της Αλαμάνας είχεν οικογενειακόν όνομα Πανουργιάς και ότι το τέταρτον τέκνον του Ψυχογυιού ελέγετο Δημήτριος. Ο Βαλαωρίτης και Φόρτης φρονούσαν, ότι ο Μουσουνιτζιώτης Αθανάσιος Γραμματικός είναι ο προπάτωρ του Διάκου. Ο υιός του Γραμματικού, ο ποιμήν Νικόλαος Γραμματικός είχε δύο υιούς , τον Μήτρον και τον Αθανάσιον. Ο Μήτρος εγένετο θετός υιός του συζύγου της θείας του Μασσαβέτα. Το κύριον όνομα του αδελφού του Διάκου ήτο Κώστας. Τούτο μαρτυρελί αδιαψεύστως ενυπόγραφον πιστοποιητικόν του Στρατηγού Ιωάννου Γκούρα, εναποκείμενον εις το Αρχείον Αγωνιστών του τμήματος χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Ατυχώς αγνοούμεν και την γενέθλιον γην του συντρόφου του Κωνσταντάρα, Αθανασίου Γραμματικού. Τον περίφημον αρματωλόν διεκδικούσι και η Αρτοτίνα και η Μουσουνίτζα. Ο Ν.Α. Βέης γράφει : «Αρματωλός εκ Μουσουνίτζης της Παρνασσίδος, ακμάσας κατά το β΄ ήμισυ του ΙΗ΄ αιώνος. Κατ’ αρχάς ηγωνίσθη υπό τον αρματωλόν Κωνσταντάραν τον εξ Αγίας Ευθυμίας, μετά δε τον θάνατον τούτου εσχημάτισεν ίδιον αρματωλικόν σώμα, όπερ έδρασες κυρίως εν Παρνασσίδι και Δωρίδι. Ο υιός αυτού Νίκος ( αποθανών περί το 1800 ) υπήρξε πατήρ του Αθανασίου Διάκου.

Την οικογένειαν Πανουργιά δυνάμεθα επιτυχέστερον να αναζητήσωμεν. Ο ιατρός Διάκος συμπληρωματικώς επιλέγει διαμένουσα [ η οικογένεια ] και σήμερον εν Μουσουνίτση περιλαμβάνει και τους Δήμον Πανουργιάν και Κ.Δ. Πανοπυργιάν». Κατά την πρόσφατον μετάβασίν μου εις Μουσουνίτζαν ανεύρον οικογένειαν Πανουργιοπούλων, ήτοι Κ.Δ Πανουργιόπουλον και Δημ.Κ. Πανουργιόπουλον και όχι Δήμον Πανουργιάν και Κ.Δ. Πανουργιάν. Ερευνήσας επισταμένως τα αρχεία της κοινότητος Μουσουνίτσης κατήρτισα πίνακα εμφαίνοντα πλήρως τας από του 1821 περίπου και εντεύθεν διακλαδώσεις του δένδρου της οικογενείας. Οι πρόγονοι των ζώντων και σήμερον Πανουργιοπούλων αρχήθεν είχεν το όνομα, Παπακώστας. Έζησαν δε τρεις αδελφοί Παπακώστα, ο Πανουργιάς, ο Δήμος και ο Λάμπρος. Ούτος έσχεν υιούς τους Ιωάννην, Ευθύμιον, Δημήτριον και Γεώργιον. Απόγονοι αυτών κατοικούσιν εις Μουσουνίτζαν, οι εξής : Ε. Παπακώστας, Ι. Παπακώστας, Ανδρέας Παπακώστας, Γεώργιος Παπακώστας, Ιωάν. Ευθ. Παπακώστας και Ευστ. Ευθ. Παπακώστας. Ο δεύτερος αδελφός, ο Δήμος απέκτησε υιόν τον Κώσταν. Ο Κώστας απώλεσε το όνομα Παπακώστας και έλαβε το όνομα Δημόπουλος^. υιός του Δήμου. Υιοί του Κώστα Δημοπούλου ήσαν ο Λεωνίδας, ο Δημήτριος, ο Γεώργιος, ο Αθανάσιος, ο Ιωάννης, όστις και σήμερον ζη, τέκνα των αδελφών Δημοπούλου διαμένουσι εις το χωρίον των. Ο τρίτος αδελφός Παπακώστας, ο Πανουργιάς (Παναγιώτης) απέκτησεν υιούς, τον Δήμον, τον Κώσταν, τον Γεώργιον, τους επονομασθέντας Πανουργιοπούλους ( Πανουργιόπουλα, τα παιδιά του Πανουργιά). Ο Κώστας Πανουργιόπουλος είχεν υιούς τον Δημ. Κ. Πανουργιόπουλον και τον Παναγιώτην. Ο Δήμος είχεν υιούς μεν τον Παναγιώτην και τον Κώσταν, εγγόνους δε τον Π.Κ. Πανουργιόπουλον και τον Δ.Κ. Πανουργιόπουλον. Ο Κώστας Δ. Πανουργιόπουλος και ο Δημ. Κ. Πανουργιόπουλος είναι οι Πανουργαίοι του ιατρού Διάκου. Ο δε υιός του Πανουργιά Παπακώστα, ο πρώτος Πανουργιόπουλος, ο Δήμος Πανουργιά Πανουργιόπουλος εις τα ληξιαρχικά βιβλία της κοινότητος Μουσουνίτζης φέρεται γεννηθείς τοπ 1839. επομένως ο πατήρ αυτού, ο Πανουργιάς, θα εγεννήθη προ του 1821.

Πανουργαίοι ούτε υπάρχουν ούτε υπήρξαν εις την Μουσουνίτζαν. Ερευνηταί τινες έπλασαν τον μύθον της οικογενείας Πανουργιά και παρενέβαλον αυτόν αριστοτεχνικώς εις την γνησίαν δημώδη Αρτοτινήν Παράδοσιν, δια να καλύψωσι χάσματα της άλλως ελλιπούς διηγήσεώς των. Ουδαμού της Ρούμελης κατονομά ζονται Πανουργαίοι οι πρόγονοι του Διάκου. Ο Κρέμος συμβουλευθείς τον ιατρόν Διάκον και τους ζώντας το 1876 Αρτοτινούς, θα έπρεπε να εμάνθανε το επώνυμον του πατρός του Διάκου. Οι του Κρέμου πληροφοριοδόται επανέρχονται αργότερον και αναφέρουσιν ανύπαρκτον οικογένειαν.

Απευθυνθείς προς γέροντας της Μουσουνίτζης και άλλων περιφερειών, της Δωρίδος, της Λοκρίδος, της Φθιώτιδος, έλαβον την απάντησιν, ότι το οικογενειακόν όνομα του Διάκου είναι Μασσαβέτας. Ο Νίκος Μασσαβέτας είχεν υιούς τον Κώσταν, τον Αθανάσιον και πιθανώς και τον Απόστολον και κόρην την Σοφίαν. Ο Βαλαωρίτης ανάγων την καταγωγήν του Διάκου την οικογένειαν του Γραμματικού, εφεύρε πλανηθείς την υιοθεσίαν του Κώστα και την μετονομασίαν αυτού εις Μασσαβέταν. Ισχυρώς διατηρουμένη δημοτική παράδοσις μνημονεύει κατηγορηματικώς ως πατέρα του Διάκου τον Μασσαβέταν. Και μη υπάρχοντος άλλου οικογενειακού ονόματος ασφαλώς η δημώδης παράδοσις διασώζει το πραγματικόν επώνυμον. Η δε μέλλουσα εξέτασις της γενεαλογίας του αρματωλού Γραμματικού, θα αποδείξη, αν είναι ή δεν είναι το όνομα του Γραμματικού παρωνύμιον του ονόματος Μασσαβέτας.

Ο Νίκος Μασσαβέτας λαβών εις γάμον την Αρτοτινήν Χρυσούλαν, το γένος Καφούρα, εγέννησε υιούς τον Κώσταν και τον Αθανάσιον και κόρην την Σοφίαν. Η Σοφία ενυμφεύθη τον Κώσταν Κούστα και εγκατεστάθη εις το χωρίον της μητρός της, την Αρτοτίναν. Υιός του Νίκου Μασσαβέτα φαίνεται ότι εγένετο και ο Απόστολος. Κόρη, δευτέρα, ασφαλώς δεν υπήρχεν. Ο Κρέμος γράφει, ότι οι γονείς του Διάκου και ο Απόστολος απέθανον εντός των φυλακών Υπάτης. Ο Διάκος και ο Λουκόπουλος γράφουν, ότι η Χρυσούλα έζησεν εις την καλύβην του αρματωλού Σιαφάκα. Βέβαιον είναι ότι την επαύριον της Ελληνικής Επαναστάσεως δεν έζη η μήτηρ του Διάκου. Σύνταξιν δραχμών 24 έλαβεν μόνον η σύζυγος του επίσης υπέρ πατρίδος φονευθέντος αδελφού του Διάκου, Κώστα Μασσαβέτα.

Ο πατήρ του Διάκου ουδέποτε ωνομάσθη Ψυχογυιός και ουδέποτε κατώκησεν εις την Αρτοτίναν. Παρέμεινεν εις Μουσουνίτζαν και εκεί συνεκρότησε την οικογένειάν του. Αι δύο υιοθεσίαι, αι δύο μετοικεσίαι και η πολυωνυμία του πατρός του Διάκου προκαλούν κατάπληξιν. Δημώδης παράδοσις, ήτις γνωρίζει την Αρτοτίναν ως γενέτειραν του Διάκου, ανεπτύχθη ενωρίς αφ’ ενός μεν ένεκα της Αρτοτινής καταγωγής της Χρυσούλας και του ανδρός του τέκνου αυτής Κώστα Κούστα, αφ’ ετέρου δε ένεκα του εγκλεισμού του νεαρού Αθανασίου εις την παρά την Αρτοτίναν Μονήν του Ιωάννου του Προδρόμου.

Ο Διάκος, υιός του Νίκου Μασσαβέτα, εγεννήθη εις την κωμόπολιν της Παρνασσίδος την Μουσουνίτζαν, καθώς πληροφορούσιν και ο Περραιβός και ο Φιλήμων και άλλοι ιστορικοί και ιστοριοδίφαι».

 

 

 

 

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ

- Σχόλια στη μελέτη Παπαχρήστου (1939)

με τίτλο «Που εγεννήθη ο Αθανάσιος Δίακος»

- Νέα Στοιχεία

 

 

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Έχουν περάσει 65 χρόνια από την ανακοίνωση της εργασίας του φιλόλογου Κων. Παπαχρήστου στην Ακαδημία Αθηνών από τον καθηγητή Αντ. Κεραμόπουλο.

Απ’ όσα γνωρίζουμε, συστηματικός σχολιασμός του περιεχομένου της δεν έχει υπάρξει μέχρι τώρα.

Αυτός είναι ο σκοπός αυτού του σημειώματος.

Θα ακολουθήσουμε τη σειρά της επιχειρηματολογίας Παπαχρήστου χωρισμένη σε, όσο είναι δυνατόν, επί μέρους κεφάλαια, σχολιάζοντας κάθε κεφάλαιο με βάση στοιχεία από επίσημες πηγές που ήταν ήδη δημοσιευμένα κατά τη σύνταξη της μελέτης. Από αυτά όσα δεν αναφέρονται στη μελέτη θα χαρακτηρίζονται ως «Νέο στοιχείο».

Γράφει, εισαγωγικά, ο Παπαχρήστου ότι «η φιλονικία Αρτοτινών και Μουσουνιτσιωτών υφίσταται καθ’ όλην την μετεπαναστατικήν εκατονταετίαν περιοδικώς αναβλαστάνουσα και κρατούσα εις διαρκή αντίθεσην τους φιλίστορας πατριδολάτρας.

Η αλήθεια είναι ότι η «φιλονικία» κάνει δειλά την εμφάνισή της στη δεκαετία του 1920 με την πρώτη προβολή της Άνω Μουσουνίτσας ως γενέτειρας του Διάκου κατά την εγκατάσταση του ανδριάντα του Ήρωα στην πλατεία του χωριού και, βέβαια, κορυφώνεται στη δεκαετία του 1930 με την ανακοίνωση της εργασίας Παπαχρήστου στην Ακαδημία Αθηνών το 1939.

2. ΠΑΝ. ΡΟΔΙΟΣ

Μέλος του μετεπαναστατικού τακτικού στρατού, έφθασε μέχρι το βαθμό του στρατηγού ενώ επί Καποδίστρια χρημάτισε Υπουργός των Στρατιωτικών. Δημοσίευσε την πρώτη βιογραφία του Αθαν. Διάκου στην ελληνική και γαλλική με αναφορά της Αρτοτίνας ως γενέτειράς του (Περιοδικό «Έφορος Στρατιωτικός», Ναύπλιο 1835).

Ο Παπαχρήστου, εκφράζοντας αμφιβολίες για την ακρίβεια της αναφοράς από τον Ρόδιο της Αρτοτίνας ως γενέτειρας του Ήρωα γράφει ότι «ούτος φυσικόν είναι να μην γνωρίζει καταλεπτώς πρόσωπα και πράγματα της Ηπειρωτικής Ελλάδος και ιδία της Ρούμελης» και «εσημείωσε γενέτειρα του Διάκου την Αρτοτίναν χωρίς να αιτιολογήσει την γνώμην του». Άραγε πως θα μπορούσε να αιτιολογήσει την γνώμη του; Προφανώς με την παράθεση πιστοποιητικού γέννησης του ή επιτόπιο έρευνα με καταγραφή αυθεντικών μαρτυριών. Το πρώτο ήταν αδύνατο ενώ το δεύτερο το έκανε ειδικός επιστήμων, ο ιστορικός Κρέμος όπως θα δούμε στο σχετικό κεφάλαιο πιο κάτω.

3. ΧΡ. ΠΕΡΑΙΒΟΣ

Σημαντικός αγωνιστής (στρατηγός).

Στα «Απομνημονεύματα Πολεμικά» που δημοσιεύτηκαν το 1836 αναφέρει «το χωρίον Μουσουνίτζα λεγόμενον της επαρχίας Λοιδωρικίου» ως πατρίδα του Διάκου.

Όμως στην εισαγωγή του βιβλίου γράφει ότι «αφ’ όσους πολέμους θέλω διηγηθή, εξαιρουμένων τεσσάρων, δηλαδή των Θερμοπυλών, Γραβιάς, Βασιλικών και Δερβενακίων της Πελοποννήσου εις όλους τους άλλους παρευρέθην κ.λ.π» Και ενώ όλους τους άλλους πολέμους που αναφέρονται στα Απομνημονεύματα τους αναφέρει λεπτομερώς «δια τους ρηθέντας τέσσερις θέλω τους διηγηθώ με συντομίαν, γράφων όχι όσα μ’ έγραφεν ή ελεγεν έκαστος κ.λ.π».

Ασφαλώς τα ίδια εύλογα ερωτήματα που έθεσε πιο πάνω ο Παπαχρήστου για το Ρόδιο ισχύουν και για τον Περαιβό, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την κραυγαλέα ανακρίβεια του τελευταίου όσον αφορά την ημερομηνία της μάχης των Θερμοπυλών (Αλαμάνας): Γράφει ο Περαιβός ότι «γέγονε η μάχη αυτή τη 14 Απριλίου 1821 ημέρα Πέμπτη της Διακαινησίμου εβδομάδος» ενώ έγινε στις 22 Απριλίου και βέβαια το Πάσχα, το έτος αυτό, ήταν πράγματι στις 10 Απριλίου.

Παρά ταύτα ο Περαιβός (και ο Φιλήμων) είναι οι δύο επώνυμοι συγγραφείς που ο Παπαχρήστου ονομαστικά επικαλείται για υποστήριξη του συμπεράσματος της εργασίας του.

4. «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ», ΙΑΚΩΒΟΥ ΡΑΚΑΒΗ, ΑΘΗΝΑΙ 1853 Νέο στοιχείο

Το τρίτομο έργο του Ραγκαβή περιλαμβάνει «Περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της Αρχαίας και Νέας Ελλάδος» με τον πρώτο τόμο να περιλαμβάνει την «Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα».

Το έργο περιλαμβάνει λεπτομερή στοιχεία για την ιστορία της περιοχής, τη φυσική γεωγραφία, τη διοικητική διαίρεση, τον πληθυσμό με βάση την απογραφή του 1851, τα παραγόμενα προϊόντα κ.λ.π. Αποτελεί, με σύγχρονη ορολογία, ένα οιωνοί εγχειρίδιο Πατριδογνωσίας και είναι φανερό ότι οι πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό έχουν συλλεγεί με συστηματικό τρόπο, πιθανότατα με επιτόπια επίσκεψη του συγγραφέα και/ή συνεργατών του. Οι λεπτομέρειες που περιλαμβάνει (φυσική γεωγραφία, προϊόντα κ.λ.π) σχεδόν ουδεμία αφήνουν αμφιβολία γι αυτό.

Το βιβλίο εκδόθηκε το 1853, άρα τα στοιχεία που περιλαμβάνει έχουν συλλεγεί αρκετά νωρίτερα και, εν πάση περιπτώσει, πολύ κοντά στα γεγονότα του 1821. Έχουν περάσει μόλις 25 – 30 χρόνια και άρα οι μνήμες δεν μπορεί παρά να είναι πολύ νωπές.

Γράφει λοιπόν ο Ραγκαβής στο κεφάλαιο «ΦΩΚΙΣ»:

ΕΠΑΡΧΙΑ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΟΣ

ΔΗΜΟΣ ΚΥΤΙΝΙΩΝ

Άνω Μουσουνίτσα, προϊόντα τα αυτά, 1 ποταμός, 1 ρεύμα, δάση μεγάλα, οικίαι 100, κάτοικοι 588

Πιο κάτω στο κεφάλαιο «ΔΩΡΙΣ» αναφέρονται:

ΕΠΑΡΧΙΑ ΔΩΡΙΔΟΣ

ΔΗΜΟΣ ΚΡΟΚΥΛΕΙΟΥ

Αρτοτίνα (1), προϊόντα τα ανωτέρω και οίνος, 1 ποταμός, 3 ρεύματα χρήσιμα, οικίαι 199, κάτοικοι 1052 με υποσημείωση (1):

«Η Αρτοτίνα ην πατρίς του περιφήμου ήρωος Διάκου (Αθανασίου), ος υψώσας πρώτος την σημαίαν της επαναστάσεως την 28^ην Μαρτίου 1821 και αριστεύσας κατά την Λεβαδιάν και αλλαχού, εμαρτύρησε, συλληφθείς και ανασκολπισθείς εις Λαμίαν υπό του Ομέρ – Βριόνου».

Ο Ραγκαβής, ενώ ουδόλως ασχολείται στο έργο του με την επανάσταση και τις μάχες του 1821, εντούτοις αισθάνεται την ανάγκη να καταγράψει την πληροφορία για την γενέτειρα του Διάκου.

Εδώ ανακύπτει το εύλογο ερώτημα γιατί το έκανε. Μια εύκολη απάντηση θα ήταν λόγω ιδιαίτερων δεσμών που είχε με την Αρτοτίνα την οποία ήθελε με αυτόν τον τρόπο να προβάλει που όμως στερείται οποιαδήποτε βάσεως.

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ίσως είναι πολύ απλούστερη: Ο Ραγκαβής, συλλέγοντας το υλικό για το έργο του ήλθε σε επαφή με πηγές και ανθρώπους που είχαν ζήσει τα γεγονότα του 1821. Η θυσία του Διάκου, πολύ πρόσφατη, είχε συνταράξει το Πανελλήνιο, ιδιαίτερα δε την περιοχή που καλύπτει ο συγκεκριμένος τόμος και ο Ραγκαβής πρέπει να θεώρησε την υποσημείωση ως απότιση φόρου τιμής προς την γενέτειρα του Ήρωα. Είναι η μόνη λογική εξήγηση.

Και βέβαια δεν θα είχε λόγο να το κάνει εάν δεν ήταν βέβαιος για την ακρίβεια της σχετικής πληροφορίας. Αντίτυπό του έργου του Ραγκαβή βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Συλλόγου Αρτοτινών «Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ».

5. Φ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Νέο στοιχείο

Το Υπουργείο Παιδείας ζήτησε το 1858 προς όλους τους εκπαιδευτικούς του κράτους να συγκεντρώσουν και υποβάλλουν ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία του τόπου όπου ο καθένας υπηρετούσε. Ο Ηπειρώτης δάσκαλος Φ. Παπαδόπουλος που υπηρετούσε τότε στην Αρτοτίνα υπέβαλε στο Υπουργείο Παιδείας στις 18.12.1858 μελέτη-αναφορά με τίτλο «περί καταγωγής και διαλέκτου των κατοίκων της κώμης Αρτοτίνης Δωρίδος» (δημοσιεύθηκε το 1868 στην «Εφημερίδα των Φιλομαθών») όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρει «Διο και κατά τον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα διέπρεψαν πολλοί εκ των ενταύθα, οίον ο αείμνηστος Διάκος, ο Καλτσάς, ο Σιαφάκας κ.λ.π».

Η πληροφορία αυτή, επίσημη και υπεύθυνη αφού παρέχεται από κρατικό λειτουργό, έχει ταυτόχρονα «ανυπολόγιστην ιστορικήν αξίαν διότι είναι γνησία και απηλλαγμένη πάσης πλάνης και τούτο διότι ο περί ου υπηρετών ως δημοδιδάσκαλος εις την Αρτοτίναν μετά 37 έτη από του θανάτου του Διάκου, αντλεί στοιχεία από το οικογενειακόν και συγγενικόν του περιβάλλον ως και τους παιδικούς φίλους του ήρωος» (Ι. Κ. Μασούρα «Ποία η γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου», Αθήναι 1975.

 

6. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑΜΩΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑ, 1859 Νέο στοιχείο

Η χήρα του Κωνσταντίνου Μασσαβέτα σε αναφορά της προς τον Βασιλέα στις 04.01.1859 (την υπογράφει ο υιός της Δήμος) με την οποία ζητεί την αύξηση της σύνταξης που ήδη από το 1837 παίρνει ως χήρα του Κ. Μασσαβέτα ο οποίος «μαχόμενος τότε μετά του αδερφού του έπεσε πρώτος και ο αείμνηστος Αθανάσιος Διάκος μετεχειρίσθη το πτώμα του ως προπέτασμα μέχρις ότου συλληφθείς έδωκε τον μαρτυρικόν θάνατον». Στη συνέχεια αναφέρει «έκτοτε μείνασε χήρα εγκαταλελειμμένη μετά τριών τέκνων εξ ων το ένα θήλυ άτινα δια να διαθρέψω κ.λ.π». Τα τρία τέκνα είναι ο Δήμος, η Θεοδώρα και ο Γούλας που περιλαμβάνονται στο Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου που ακολουθεί.

7. ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ Νέο στοιχείο

Το 1865 εκδόθηκε το υπ’ αρ. 687/10-1-1865 Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου (Ο Δήμος είχε χειμερινή πρωτεύουσα τους Πενταγυιούς και θερινή την Αρτοτίνα), ύστερα από αίτηση των ανηψιών του Διάκου (παιδιών της αδελφής του Σοφίας) Παπαβασίλη Κούστα και Αποστόλη Κούστα προκειμένου να υποβληθεί στην Εξεταστική Επιτροπή των Αγωνιστών, σύμφωνα με το από 31.12.1864 Β.Δ «περί των κατά τον υπέρ Ανεξαρτησίας αγώνα εκδουλεύσεων και θυσιών». Το Πιστοποιητικό αυτό που πρώτος ανακάλυψε ο διακεκριμένος ιστορικός, ερευνητής και συγγραφέας Τάκης Λάππας το 1946, βρίσκεται στα Αρχεία Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Ακολουθεί αυτούσιο το Πιστοποιητικό.

« Βασίλειον της Ελλάδος

Αριθ΄ 687

Ο

Δήμαρχος Κροκυλείου

πιστοποιεί ότι:

 

Πλησιέστεροι και ζώντες συγγενείς του υπέρ πατρίδος τεθνεώτος και εν τω Ιερώ Αγώνι πεσόντος οπλαρχηγού Διάκου, είναι οι εξής:

Παπαβασίλειος Κούστας, κάτοικος Αρτοτίνης, ανεψιός επ’ αδελφή ονόματι Σοφίας, μη επιζώσης

Ιωάννης Κούστας, ομοίως.

Γκόλφω σύζυγος Δημητρίου Τσόλη, κάτοικος Κωστάρτσας

Φέγγω σύζυγος Αθανασίου Ζαρονίκου, κάτοικος Αρτοτίνης

Αικατερίνη σύζυγος Δημητρίου Κολοβού, κάτοικος Αρτοτίνης

Ζωϊτσα χήρα Δημ. Τζουβελέκου, κάτοικος Κολοκυθιάς Υπάτης, ανεψιά εκ της ιδίας αδελφής

Κωνσταντίνος, Γεώργιος, Νικόλαος, Αντώνιος και Αικατερίνη χήρα Παπαδημητρίου, κάτοικοι Αρτοτίνης, τέκνα του αποβιώσαντος Αποστόλου Κούστα, ανεψιού του ποτέ Διάκου, επ’ αδελφή.

Γκόλφω σύζυγος Ιωάννου Ράϊκου, κάτοικος Αρτοτίνης, ανεψιά εξ ανεψιάς αυτού, ήτοι εγγονή της αδελφής του Σοφίας.

1) Δήμος Μασαβέτας, κάτοικος Άνω Μουσουνίτσας της Παρνασίδος, ανεψιός επ’ αδελφώ ονόματι Κώστας Μασσαβέτας, φονευθέντος εις την ιδίαν μάχην.

2) Θεοδώρα χήρα Γεωργίου Κελεστοπούλου, ανεψιά, ήτοι θυγάτηρ του ποτέ Μασαβέτα, κάτοικος Άνω Μουσουνίτσας της Παρνασσίδος.

3) Προσέτι δύο τέκνα του αποθανόντος Γούλα Κωνσταντίνου Μασαβέτα, ήτοι του ρηθέντος αδελφού του, των οποίων τα ονόματα δεν μας είναι ακριβώς γνωστά.

4) Κρουστάλλω χήρα Μάλου, κάτοικος Μαυρολιθαρίου της Παρνασσίδος, Αικατερίνη χήρα Παναγή Βλάχου, κάτοικος Αρτοτίνης του Δήμου μας, Βλάχα χήρα Καραδήμα, κάτοικος Τριβιδίου, τέκνα επ’ αδελφή του Διάκου, ονόματι Καλομοίρας, μη επιζώσης.

5) Αικατερίνη σύζυγος Κ. Ρουφαγάλα, κάτοικος Αρτοτίνης, Κυρούλα χήρα Ιωάννου Ζάβαλη, κάτοικος επίσης, Ευφροσύνη σύζυγος Ιωαν. Δ. Τσιτσή, κάτοικος επίσης, Ιωάννης και Γεώργιος Σταμάτης και Καλομοίρα Γεωργ. Σταμάτη, κάτοικοι επίσης, έγγονοι της ανωτέρω αδελφής του Καλομοίρας.

Εν Πενταγιοίς τη 10 Ιανουαρίου 1865.

Ο Δήμαρχος (Τ.Σ.) Γ. Αναγ. Κόταρης »

 

Πρόκειται για Πιστοποιητικό οικογενειακής καταστάσεως του Αθαν. Διάκου που χορηγείται από τον Δήμαρχο του τόπου γέννησης του προσώπου στο οποίο αναφέρεται δηλ. τον Αθαν. Διάκο και περιλαμβάνει όλους τους επιζώντες τότε πλησιέστερους συγγενείς του, ανεξάρτητα από τον τόπο κατοικίας τους.

Κατά συνέπεια από αυτό και μόνο το επίσημο στοιχείο αποδεικνύεται ότι ο Αθανάσιος Διάκος γεννήθηκε στην Αρτοτίνα.

Από την απλή ανάγνωση του Πιστοποιητικού και τη σύγκριση με άλλα κείμενα προκύπτουν πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Πρώτα πρώτα συμφωνεί απόλυτα με τα ονόματα της πατρικής οικογένειας του Διάκου όπως την κατέγραψε περίπου δέκα χρόνια αργότερα ο ιστορικός Κρέμος.

Επιβεβαιώνει, κατά τρόπο αναμφισβήτητο, ότι ο Διάκος είχε δύο αδελφές: τη Σοφία και την Καλομοίρα διαψεύδοντας πανηγυρικά τον Παπαχρήστου που γράφει ότι «κόρη, δευτέρα, ασφαλώς δεν υπήρχε»

8. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ

Ο εθνικός ποιητής, στα προλεγόμενα του έπους «Αθανάσιος Διάκος» Αθήνα 1867 αναφέρεται στην υιοθεσία του Κωνσταντίου από τη θεία του Στάμω (αδελφή του πατέρα του) σύζυγο του Γιάννη Μασσαβέτα από τον οποίο, προφανώς πήρε το επώνυμο Μασσαβέτας.

Ο Παπαχρήστου ενώ γράφει ότι «τας δημόδεις παραδόσεις της Μουσουνίτζης διέσωσαν ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης κ.λ.π» εν τούτοις πιο κάτω γράφει «Ο Κρέμος, ο Βαλαωρίτης, ο Λουκόπουλος κ.α. θίγοντας το πρόβλημα της γενέτειρας παρέχουσι το γενεαλογικόν δένδρον της οικογενείας του Αθανασίου Διάκου, στηριζόμενοι εις προφορικάς ανακοινώσεις ηλικιωμένων ανθρώπων του λαού» και «Ο Βαλαωρίτης ανάγων την καταγωγήν του Διάκου εις την οικογένειαν του Γραμματικού, εφεύρε πλανηθείς την υιοθεσίαν του Κώστα και την μετονομασίαν αυτού εις Μασσαβέταν». Αν, προς στιγμή, δεχθούμε ότι ο βαλαωρίτης «επλανήθει», αυτό πρέπει να έγινε από ηλικιωμένους Μουσουνιτσιώτες που πρέπει να είχαν μία ηλικία 50 – 70 ετών για να λέγονται ηλικιωμένοι. Αυτοί όμως οι άνθρωποι ήταν ηλικιακά σχεδόν σύγχρονοι του Αθανάσιου Διάκου και του αδελφού του Κωνσταντίνου (Ο κρέμος εκτιμά ότι ο Διάκος, τελευταίο παιδί της οικογένειας, ήταν περίπου 10 χρόνια μικρότερος από την πρωτότοκη Σοφία ενώ ο Κωνσταντίνος ήταν το προτελευταίο παιδί). Κατά τεκμήριο είχαν πρωτογενή πληροφόρηση για τον συμπολίτη τους Κωνσταντίνο και δεν μπορεί να φαντασθεί κανείς κάποιο λόγο για τον οποίο Μουσουνιτσιώτες θα παραπλανούσαν τον Βαλαωρίτη δίνοντας του ψευδείς πληροφορίες.

Άλλωστε ο αναγνώστης γνωρίζει ήδη την αναφορά των απογόνων του Κωνσταντίνου Μασσαβέτα στο επίσημο Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου που έχει προηγηθεί του Βαλαωρίτη.

Την άποψη Βαλαωρίτη όσον αφορά την υιοθεσία του Κωνσταντίνου ασπάζονται και οι Φόρτης, Δικηγόρος (1874) και Γούδας, διδάκτωρ Ιατρικής (1876).

9. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΡΕΜΟΣ (1839 – 1926)

Καθηγητής και Υφηγητής της Ιστορίας από το Στείρι της Λειβαδιάς, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία (ιστορία – γεωγραφία).

Μετά από επιτόπια έρευνα στην Αρτοτίνα το 1876, πρώτος κατέγραψε και δημοσίευσε πλήρες γενεαλογικό δένδρο της πατρικής οικογένειας του Διάκου, το οποίο και έχει περιλάβει στη μελέτη του ο Παπαχρήστου, παραλείποντας όμως δύο ουσιώδη τμήματα αυτού:

α) Τα ονόματα των δύο βασικών συγγενών του Διάκου που, εκτός άλλων Αρτοτινών, έδωσαν τις πληροφορίες στον Κρέμο δηλαδή τον Ιωάννη Κούστα, γιο της αδερφής του Σοφίας, φύλακα τότε στο «Μετσόβειο Πολυτεχνείο», με έτος γέννησης το 1813 και τον Αθανάσιο Ζαρονίκο, σύζυγο της Φέγγως, θυγατέρας της Σοφίας, συμπολεμιστή του Διάκου.

β) Την δήλωση του Κρέμου ότι «ο Αθανάσιος Διάκος εκ πατρός Γεωργίου Ψυχογυιού εκ της Άνω Μουσουνίτσας και μητρός Χρυσούλας εγεννήθη εν Αρτοτίνη τω 1781 ότι τη 26 Οκτωβρίου 1820 διορισθείς οπλιτάρχης Λεβαδείας διετέλεσε τοιούτος μέχρι της εν Αλαμάνα συλλήψεως, ήτοι μέχρι της 23 Απριλίου 1821, ότε διεδέξατο αυτόν ο Βασίλειος Μπούσγος και παρά ταύτα ουδέν. Παν δε γεγραμμένον παρά ταύτα είναι απόβλητον και αλλότριον της ιστορικής αληθείας».

Την κατηγορηματική αυτή δήλωση περιέλαβε ο Κρέμος σαν κατακλείδα στην παρουσίαση του πρωτότυπου εγγράφου διορισμού του Αθαν. Διάκου ως «παντούρη και καπετάνου του καζά της Λεβαδειάς» με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1820 στο περιοδικό «Απόλλων», 1884. Το έγγραφο βρέθηκε στην Αρτοτίνα, στο σπίτι του ιερέα Βασίλειου Κούστα, υιού της αδελφής του Διάκου Σοφίας και παραδόθηκε στον Κρέμο. Ο τελευταίος το παρέδωσε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία (Τάκη Λάππα, «Θανάσης Διάκος», Αθήνα 1949).

Ο Παπαχρήστου χαρακτηρίζει την εργασία του Κρέμου, εκ προοιμίου, ως «καταγραφή δημοτικής Αρτοτινής παράδοσης» παραβλέποντας κατά τρόπον απαράδεκτο για φιλόλογο το γεγονός ότι πρόκειται για εργασία καταξιωμένου ιστορικού επιστήμονα μετά από επιτόπια έρευνα και επώνυμες μαρτυρίες τις οποίες κατονομάζει. Ο Παπαχρήστου ούτε καν υιοθέτησε το όνομα του πατέρα του Διάκου (Γεώργιος),όπως αυτό αναφέρθηκε στον Κρέμο από τα εγγόνια του και καταγράφηκε από τον τελευταίο. Δεν φαντάζομαι να υπάρχει στοιχειωδώς καλόπιστος συνομιλητής που να αμφισβητεί το δικαίωμα των εγγονών να γνωρίζουν το όνομα του παππού τους!

Ας σημειωθεί ότι η επίσκεψη του Κρέμου στην Αρτοτίνα (και την Άνω Μουσουνίτσα) με τις πρωτόγονες, εν γένει, συνθήκες εκείνης της εποχής είχε ένα σκοπό: την ανεύρεση απογόνων του Διάκου προκειμένου να τιμηθούν από την Πολιτεία. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης στον παντελώς ανύποπτο χρόνο της δεκαετίας του 1870; Ας αφήσουμε τον Κρέμο να μας το διηγηθεί: «Ανευρεθείς δε και μετ’ αναντιλέκτους της γνησιότητος αυτού μαρτυρίας προσκληθείς εις Αθήνας και ελθών συν το πατρί ετέθη υπό την προστασίαν ημών ο μικρός ανεψιός του Διάκου Κώστας Κούστας υιός του Ιωάννου Κούστα υιού της αδελφής του ήρωος. Τον νέον Κώστα άγοντα το δέκατον τέταρτον έτος μετωνομάσαμεν αθρόοι προς διάσωσιν του ηρωικού ονόματος Κώσταν Διάκον».

Ο μετέπειτα γιατρός Κώστας Διάκος, που σπούδασε με δαπάνη του κράτους, παίζει σημαντικό ρόλο στη μελέτη Παπαχρήστου όπως θα δούμε στο σχετικό κεφάλαιο πιο κάτω.

Παρά ταύτα, κατά τον Παπαχρήστου, «Ο Κρέμος λοιπόν τον Μάιο του 1883 αγνοεί το επώνυμο του πατρός του Διάκου» ενώ «το 1876 είχε αποφύγει να αναγράψει γενέτειραν». Και το μεν πρώτο είναι αλήθεια. Ο Κρέμος καταγράφει την πατρική οικογένεια του Διάκου με αφετηρία την άφιξη από την Άνω Μουσουνίτσα και εγκατάσταση του πατέρα του Γεώργιου στην Αρτοτίνα, την υιοθεσία του από τον Γραμματικό και το επώνυμο που έτσι, έκτοτε, απέκτυσε (Ψυχογυιός).

Όμως σε ότι αφορά στη γενέτειρα, τι άραγε παρέλειψε ο Κρέμος να ερευνήσει; Να ρωτούσε δηλαδή τα εγγόνια των αδελφών του Σοφίας και Καλομοίρας αν ξέρουν που γεννήθηκε ο θείος τους όταν όλη η πατρική οικογένεια, πλην των απογόνων του Κωνσταντίνου, βρίσκεται στην Αρτοτίνα; Μπορούσε έστω και να διανοηθεί ο Κρέμος ότι ο Διάκος ίσως είχε γεννηθεί κάπου αλλού; Η καχυποψία του Παπαχρήστου δεν έχει όρια αλλά όχι και να τρελαθούμε στο τέλος. Η πληρότητα της καταγραφής του Κρέμου αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι περιλαμβάνει και τον αδελφό του Διάκου Κωνσταντίνο αναφέροντας κατά λέξη «Το δε τέταρτον ο Κωνσταντίνος Μασσαβέτης επονομασθείς εκ του θετού αυτού πατρός, εγέννησε δύο υιούς οίτινες ωνομάσθησαν 1. Γεώργιος 2. Δήμος». Στον Κωνσταντίνο Μασσαβέτα αναφέρονται τόσο το Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου (1865) όσο και ο Βαλαωρίτης (1867) στα κεφάλαια που ακολουθούν. Εν πάση περιπτώσει η, κατά τον Παπαχρήστου, «καταγραφή δημοτικής Αρτοτινής παράδοσης» από τον Κρέμο, συμπίπτει απόλυτα με το περιεχόμενο του Πιστοποιητικού του Δημάρχου Κροκυλίου την ύπαρξη του οποίου, προφανώς, αγνοούσε ο Κρέμος.

10. ΚΩΣΤΑΣ ΔΙΑΚΟΣ, ΙΑΤΡΟΣ/ΑΡΤΟΤΙΝΑ

Ο Παπαχρήστου ασχολείται εκτενώς με την συγκεκριμένη αναφορά του γιατρού, Κώστα Διάκου σε επιστολή του στην εφημερίδα «Ο Ρουμελιώτης», φύλλο 707, 6.5.1939 του οικογενειακού επωνύμου «Πανουργιάς» του [ατέρα του Αθανανάσιου Διάκου. Αναφέρεται συγκεκριμένα στους Δ¨ημον Πανουργιάν και Κ. Δ. Πανουργιάν που ζούσαν εκείνη την εποχή (1939) στην Άνω Μουσουνίτσα.

Ο Παπαχρήστου καταβάλλει φιλότιμη προσπάθεια στην αναζήτηση «Πανουργαίων» που όμως με το πέρασμα του χρόνου το επώνυμο έχει μεταβληθεί σε «Πανουργιόπουλος» (Πανουργιόπουλα τα παιδιά του Πανουργιά, γράφει ο Παπαχρήστου) και τελικά εντοπίζει τους Κώσταν Δ. Πανουργιόπουλο και, πολύ σωστά, συμπεραίνει ότι αυτοί «είναι οι Πανουργαίοι του ιατρού Διάκου». Αυτό βέβαια δεν τον εμποδίζει σχεδόν να πανηγυρίσει για την διάψευση του γιατρού Διάκου ο οποίος είχε πληροφορηθεί, προφανώς από το συγγενικό του περιβάλλον, ότι απώτεροι απόγονοί του ήταν οι «Πανουργαίοι» και όχι οι «Πανουργιόπουλοι»!

 Πηγή: http://www.kostartsa.gr/artotina-vilos.htm

Αθανάσιος Διάκος: ιστορική πραγματικότητα και ανιστόρητες αναφορές

Για "ανιστόρητες αναφορές σχετικά με τον ήρωα Αθανάσιο Διάκο" κάνει λόγο η Ένωση Δωριέων Επιστημόνων (ΕΔΕΠ) με αφορμή την απόσυρση του επετειακού ημερολογίου 2021 του Δήμου Δελφών που ζήτησαν Δωρική Αδελφότητα και Σύλλογος Αρτοτινών. Στην επιστολή που απευθύνει στον Περιφερειάρχη κ. Φάνη Σπανό και στον Δήμαρχο Δωρίδας κ. Γιώργο Καπεντζώνη επισημαίνει την αναφορά της Άνω Μουσουνίτσας ως τόπου γέννησης του Διάκου, αντί της Αρτοτίνας που είναι η πραγματική γενέτειρα του, καθώς και το φερόμενο ως επίθετό του που φέρνει πάλι στην επιφάνεια ξεπερασμένες και αντιεπιστημονικές απόψεις, που έχουν ως στόχο τη διαστρέβλωση της  ιστορικής αλήθειας. Ακολουθεί η σχετική επιστολή:

 

Αθήνα 30 Νοεμβρίου 2020

ΠΡΟΣ 

1.Περιφερειάρχη Στερεάς Ελλάδας κ. Φάνη Σπανό 

2.Δήμαρχο Δωρίδος κ. Γιώργο Καπεντζώνη 

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ 

1.Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε Φωκίδας κ Γιώργο Δελμούζο  

2.Πρόεδρο Δημοτικού Συμβουλίου Δωρίδος κ. Παναγιώτα Σπυροπούλου 

3.Επικεφαλής Δημοτικών Παρατάξεων Δήμου Δωρίδος 

4.Δημοτικούς Συμβούλους Δήμου Δωρίδος 

5.Σύλλογο Αρτοτινών Δωρίδος «Αθανάσιος Διάκος» 

ΘΕΜΑ:  «Ιστορική  πραγματικότητα  και  ανιστόρητες  αναφορές  για  τον  Ήρωα  της Επανάστασης του 1821 Αθανάσιο Διάκο»

Αξιότιμες Κυρίες, Αξιότιμοι Κύριοι, 

Η Ένωση Δωριέων Επιστημόνων (Ε.Δ.ΕΠ) στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, έχει εκπονήσει και καταθέσει στα αρμόδια θεσμικά όργανα του Δήμου Δωρίδος ειδικό πρόγραμμα δράσεων και ερευνών με θέμα : ̈Η συμβολή των Δωριέων στην Επανάσταση του 1821».  

Ο εορτασμός αυτός πρέπει να αποτελέσει την ευκαιρία για επιστημονική προσέγγιση της ιστορικής πραγματικότητας, εθνική αυτογνωσία, ουσιαστική έρευνα, σκάλισμα αρχείων, ανάδειξη  γεγονότων  και  προσώπων-γνωστών  ή  άγνωστων  μέχρι  σήμερα-  που,  με  τις πράξεις τους, έδωσαν νόημα στον αγώνα για την Ελευθερία. 

Βασικός πυλώνας του εορτασμού είναι ο σεβασμός στην ιστορική πραγματικότητα, χωρίς σκόπιμες στρεβλώσεις και επάρσεις τοπικιστικού χαρακτήρα. Δυστυχώς,  κάποιοι  δεν  σεβάστηκαν  αυτή  τη  βασική  αρχή,  με  αποτέλεσμα  να  είναι επιβεβλημένη η παρέμβασή μας προς αποκατάσταση της πραγματικότητας.  

Η επιλογή να αγνοήσουμε αυτές τις σκόπιμες, ή έστω κατ ελάχιστο λόγω ανεπαρκούς γνώσης στρεβλώσεις, ως μη σοβαρές, θα έδινε την εντύπωση, ότι τις αποδεχόμαστε και θα δημιουργούσε την εδραία πεποίθηση στους πολίτες ότι είναι όντως πραγματικές. 

Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε στην έκδοση «Ημερολογίου 2021» του Δήμου Δελφών, που χρηματοδότησε  εξ  ολοκλήρου  η  Περιφέρεια  Στερεάς  Ελλάδας  δια  της  Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδας, όπου γίνονται ανιστόρητες αναφορές σχετικά με τον ήρωα Αθανάσιο Διάκο. 

Η αναφορά της Άνω Μουσουνίτσας ως τόπου γέννησης του Διάκου, αντί της Αρτοτίνας που είναι η πραγματική γενέτειρα του, καθώς και το φερόμενο ως επίθετό του, φέρνει πάλι στην επιφάνεια ξεπερασμένες και αντιεπιστημονικές απόψεις, που έχουν ως στόχο τη διαστρέβλωση της  ιστορικής αλήθειας.  Η παρουσίαση των επιχειρημάτων που τεκμηριώνουν την ιστορική αλήθεια θα απαιτούσε δεκάδες σελίδες και είμαστε έτοιμοι να το πράξουμε, αν αυτό καταστεί αναγκαίο. 

Οι κειμενογράφοι και οι θεσμικοί παράγοντες του Δήμου Δελφών που προλογίζουν, θα έπρεπε να έχουν επαρκή γνώση της ιστορικής πραγματικότητας, άλλως να μην παίρνουν θέση σε ένα τέτοιο σοβαρό θέμα, που έχει δημιουργήσει παλαιόθεν τη γνωστή ένταση ανάμεσα στις δύο κοινότητες των Δήμων της Φωκίδας. 

Ο θεσμικός παράγοντας της Περιφέρειας όμως που χρηματοδότησε εξ ολοκλήρου, όπως αναφέρει ο ίδιος στον πρόλογο, την έκδοση ημερολογίου έχει υποχρέωση να έχει ενωτικό λόγο  και  πρακτική  και  να  στέκεται  πάνω  και  πέρα  από  τοπικιστικές  λογικές  και μεθοδεύσεις. 

Το αξίωμα που διακονεί κανείς επιβάλει να εκπέμπει στους Έλληνες και τις Ελληνίδες τον υψηλό ενωτικό συμβολισμό της Εθνικής Παλιγγενεσίας αντί της τοπικιστικής έπαρσης. Δικαίωμα στην έπαρση έχει μόνο η σημαία του έθνους. Αποτελεί επομένως ατυχή επίκληση να χρήζει κανείς εαυτόν και αλλήλους προλογίζοντες, «καπεταναίους» του τόπου, όπως αναφέρεται στο προλογικό του σημείωμα.  

Ο Αθανάσιος Διάκος, γέννημα της Αρτοτίνας Δωρίδος, ως άλλος Λεωνίδας στάθηκε ηρωικά στην  Αλαμάνα  και  με  τον  μαρτυρικό  του  θάνατο,  κατέστη  εθνικό  σύμβολο  της παλιγγενεσίας του Έθνους των Ελλήνων. Η θυσία  του Αθανασίου Διάκου το ’21 επικύρωσε το «ελευθερία ή θάνατος»   και  εξύψωσε το φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων. Ήταν και παραμένει  ένα διαχρονικό Εθνικό σύμβολο  για το πώς οι σκλάβοι γίνονται ελεύθεροι, και πως η θυσία θέτει τα όρια στην προάσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων.  

Η  υποχρέωση και η ευθύνη μας απέναντι στην ιστορία να θέτουμε ακέραια την  εικόνα των γεγονότων και τον υψηλό τους συμβολισμό με τις θυσίες των προγόνων μας, είναι μέγιστη και αδιαπραγμάτευτη. Οφείλουμε δε, να είμαστε πολέμιοι της  ιστορικής ανακρίβειας και μετά πάσης προσοχής να χειριζόμαστε εθνικά θέματα σε τοπικό επίπεδο.  

Ο Πρόεδρος

Δημήτριος Παναγιωτόπουλος 

Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Τρία (!) περιπολικά στον Ζωριάνο για να διαλύσουν συγκέντρωση στην Τράπεζα

Δεν γνωρίζουμε εάν έχει ξαναδεί τόση αστυνομική δύναμη ο Ζωριάνος.  Το "έγκλημα" σύμφωνα με ανώνυμη καταγγελία ήταν ένα δήθεν πάρτυ -συγκέντρωση που λάμβανε χώρα στην Τράπεζα (*)! Σε ένα χωριό με μονοψήφιο αριθμό κατοίκων και χωρίς ούτε ένα κρούσμα covid μετέβησαν 3 περιπολικά της αστυνομίας για να διαλύσουν, εκ των οποίων δύο μπήκαν στο χωριό και ένα έμεινε πίσω. Η αστυνομία δεν διαπίστωσε φυσικά καμία εκδήλωση, παρόλαυτά οδήγησε στο αυτόφωρο τον Αντώνη Αντωνόπουλο και του επέβαλε το εξοντωτικό πρόστιμο των 3.000€. 

 

Τα ελάχιστα πλέον ανοιχτά καταστήματα - συλλογικοί χώροι κλπ της περιοχής μας, αποτελούν τις μοναδικές κοιτίδες κοινωνικής ζωής στην άγονη και παραμελημένη περιοχή μας, προσφέροντας μαζί με τους υπευθύνους που τα λειτουργούν κοινωνικό έργο στα χωριά. Εκεί απευθύνονται ντόπιοι αλλά και επισκέπτες για οποιαδήποτυε ανάγκη και πληροφορία χρειαστούν. Για το λόγο αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται ως τυπικές επιχειρήσεις των μεγαλουπόλεων. Φυσικά κανείς δεν είναι υπεράνω του νόμου, αλλά ούτε η πολιτεία πρέπει να εξαντλεί την τυπολατρία της στους χώρους αυτούς που καλύπτουν ζωωτικές ανάγκες των χωριών και παλεύουν να καλύψουν τα έξοδά τους με την συνδρομή των Συλλόγων. 

Απόσυρση του επετειακού ημερολογίου 2021 του Δήμου Δελφών ζητούν Δωρική Αδελφότητα και Σύλλογος Αρτοτινών

Την απόσυρση του επετειακού ημερολογίου 2021 του Δήμου Δελφών ζητούν η Δωρική Αδελφότητα και ο Σύλλογος Αρτοτινών ο Αθανάσιος Διάκος με επιστολές που έστειλαν στον Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Φωκίδος κ. Γιώργο Δελμούζο. Αιτία, είναι η αναφορά στο ημερολόγιο ότι ο ήρωας της επανάστασης Αθανάσιος Διάκος γεννήθηκε στην Άνω Μουσουνίτσα (σημερινός Αθανάσιος Διάκος).

 

Σημειώνουμε ότι την εκδοχή ότι ο Αθανάσιος Διάκος γεννήθηκε στην Αρτοτίνα υποστηρίζει η πρώτη βιογραφία του, που γράφτηκε από τον Ρόδιο το έτος 1835, τα "Ελληνικά" του Ιακ. Ραγκαβή (1853), το γενεαλογικό δένδρο του Διάκου όπως το κατέγραψε το 1883 ο ιστορικός Κρέμος και το πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης του Αθανασίου Διάκου που είχε εκδοθεί το έτος 1865 από τον Δήμο Κροκυλείου στον οποίο υπαγόταν η Αρτοτίνα [πηγή: wiki]. Επίσης το λινκ της Ορεινής Δωρίδας που παραθέτει η Δωρική Αδελφότητα στο έγγραφό της,  περιέχει την εμπεριστατωμένη σχετικά με την καταγωγή του Διάκου εργασία ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ - Μύθος και πραγματικότητα του Κωνσταντίνου Γ. Τσέλιου (2013). Τέλος σημαντικό είναι να σημειώσουμε και μία παλαιότερη εργασία Ποια η γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΣΟΥΡΑ σε έκδοση της Δωρικής Αδελφότητας (Αθήνα 1975).

 

ΔΩΡΙΚΗΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ

DORICSOCIETY

Έτος Ιδρύσεως 1906

Ιέρωνος 6 & Τιμοθέου, 11634 Παγκράτι, 

ΤΗΛ. / FAX: 210-7513646

Αθήνα, 25 Νοεμβρίου 2020

Προς:κ. Γιώργο Δελμούζο, Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Φωκίδος

Κοιν: κ. Φάνη Σπανό, Περιφερειάρχη Φωκίδας και Συμβούλους ΠΕ Φωκίδας 

κ. Γεώργιο Καπεντζώνη, Δήμαρχο Δωρίδας

Σύλλογο Αρτοτινών Δωρίδος «Αθανάσιος Διάκος» 

ΘΕΜΑ: Επιστολή διαμαρτυρίας για ημερολόγιο 2021 χρηματοδοτούμενο από Π.Ε. Φωκίδας αναφερόμενο στη Μουσουνίτσα ως γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου 

Αξιότιμε κύριε Αντιπεριφερειάρχη,

Μετά λύπης και έκπληξης διαπιστώσαμε ότι στο επετειακό ημερολόγιο του Δήμου Δελφών για τα 200 χρόνια από την επανάσταση, αναφέρεται η Μουσουνίτσα (σημερινό όνομα: Αθανάσιος Διάκος) ως γενέτειρα του ήρωα Αθανάσιου Διάκου και όχι η Αρτοτίνα Δωρίδος. Όπως γνωρίζετε η Δωρική Αδελφότητα φέρει ως έμβλημα τις προτομές δύο γνήσιων τέκνωντης Δωρίδας, του Αθανάσιου Διάκου και του Ιωάννη Μακρυγιάννη. Επίσης έχει στη διάθεσή της το σχετικό αποδεικτικό υλικό που τεκμηριώνει, κατά την άποψή της, την ιστορική αλήθεια,ότι η Αρτοτίνα είναι η γενέτειρα του Αθανάσιου Διάκου. Ο τρόπος με τον οποίο μεθοδεύτηκε, ευτυχώς ανεπιτυχώς για αυτούς που προσπάθησαν να χειραγωγήσουν στο παρελθόν την Ακαδημία Αθηνών και να πλαστογραφήσουν την ιστορία συμπαρασύροντας μέρος της κοινής γνώμης, περιγράφεται εδώ: 

http://orinidorida.blogspot.com/2018/07/Athanasios-Diakos-Mythos-kai-pragmatikotita.html

Όμως, σήμερα είμαστε στο 2020 και πρέπει οι ενέργειες όλων να είναι ενωτικές και όχι διχαστικές. Συνεπώς, ενόψει των επετειακών εορτασμών για τα 200 έτη από την επανάσταση του 1821, στόχος όλων πρέπει να είναι να εορταστεί το ιστορικό γεγονός σε πνεύμα ομόνοιας και εθνικής ενότητας. Με δεδομένο ότι ακόμα και οι ιστορικοί δεν έχουν αποφανθεί ομόφωνα για την γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου, δεν αναμέναμε ο Αντιπεριφερειάρχης Φωκίδας, έμπειρος πολιτικός και κατ ́ επάγγελμα δικηγόρος, να υιοθετεί εμμέσως πλην σαφώς δημοσίως την μία από τις δύο ιστορικές εκδοχές, όπου αναφέρεται ως γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου, η αμφισβητούμενη Μουσουνίτσα. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι χρηματοδοτήθηκετο εν λόγω ημερολόγιομέσω του ΟΠΑΣΤΕ – άρα με χρήματα και των Δωριέων-, αλλά και το γεγονός ότι το προλογίζετε ο ίδιος. Το ΔΣ μας Συμβούλιο το εκλαμβάνει ως θεσμικό και ιστορικό ατόπημα και ως προσβλητική ενέργεια για την Δωρίδα.

Για τους ανωτέρω λόγους ζητάμε, έστω και σήμερα, την εύλογη τήρηση ίσων τουλάχιστον αποστάσεων, μέσω μίας δημόσιας τοποθέτησης, και ακόμα καλύτερα, τη διόρθωση ή την απόσυρση του εν λόγω ημερολογίου. 

 

Με εκτίμηση 

Ιωάννης Μπαλατσούρας

Πρόεδρος Δωρικής Αδελφότητας

 

 

ΥΓ1. Επειδή πολλά έχουν ειπωθεί και θα ειπωθούν αναφορικά με το επίμαχο θέμα της Ακαδημίας Αθηνών, σημειώνεται ότι το 1949 ο ιστορικός ερευνητής Τάκης Λάππας έγραψε τη βιογραφία του Αθανασίου Διάκου και κατέληξε ότι ".......γεννήθηκε όμως όπως και τα άλλα αδέρφια του στην Αρτοτίνα". Για τη συγκεκριμένη βιογραφία, η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών, του απένειμε το «Βραβείο Αδελφών Παπαστράτου» «δια την καλύτερη βιογραφία περί Αθανασίου Διάκου». 

 

ΥΓ2.Υπενθυμίζεται ότι, το 1921, κατά τον εορτασμό των 100 χρόνωναπό την επανάσταση, η Δωρική Αδελφότητα χρηματοδότησε και μετέφερε με τεράστιες δυσκολίες τον ανδριάντα του Αθανασίου Διάκου που κοσμεί στην πλατεία της Αρτοτίνας, το «καπετανοχώρι» όχι μόνο της Φωκίδας αλλά και όλης της Ελλάδας. Τότε, έξω από το κελί του Διάκου, η Κεντρική Επιτροπή Εκατονταετηρίδος αποτελούμενη από πρώην πρωθυπουργό, πρώην Προέδρους Δημοκρατίας, τον τότε Πρόεδρο της Βουλής, τον τότε Αρχιεπίσκοπο, Πρυτάνεις, Ακαδημαϊκούς κ.ά. τοποθέτησε την μαρμάρινη πλάκα που κοσμεί το κελί του Αθανασίου Διάκου η οποία αναφέρει τον ήρωα της επανάστασης ως «το τέκνον της Αρτοτίνας» και ουδέν πρόβλημαή ένσταση ανέκυψε από κανέναν...

 

 

 

Το αίτημα της απόσυρσης του ημερολογίου, θέτει και η παρακάτω επιστολή του Συλλόγου Αρτοτινών Ο Αθανάσιος Διάκος:

 

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΡΤΟΤΙΝΩΝ

O ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ

ΑΛΚΕΤΟΥ 56 –ΒΥΡΩΝΑΣ

16232 ΑΘΗΝΑ,

ΤΗΛ. 210 -7655568

 

Προς: κ. Γιώργο Δελμούζο, Αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Φωκίδος 

Κοιν: κ. Φάνη Σπανό, Περιφερειάρχη Φωκίδας και Συμβούλους ΠΕ Φωκίδας 

κ. Γεώργιο Καπεντζώνη, Δήμαρχο Δωρίδας,

Δωρική Αδελφότητα

 

ΘΕΜΑ:  Απόσυρση επετειακού ημερολογίου 2021 του Δήμου Δελφών

Σχετικά με το ημερολόγιο που χρηματοδοτήθηκε από τον Αντιπεριφερειάρχη κύριο Δελμούζο Γεώργιο έχουμε να σημειώσουμε τα εξής:

➢Η Αρτοτίνα ποτέ δεν χρησιμοποίησε τους ‘Ήρωες της Επανάστασηςπου γεννήθηκαν, ανδρώθηκαν και ξεκίνησαν από εκεί τον αγώναγια λόγους φθηνού marketing παρότι έχει να επιδείξειτον Αθανάσιο Διάκο, τον Σκαλτσοδήμο, τον Ανδρίτσο Σαφάκα, τον Αντώνη Κοντοσόπουλο, τον Ιωάννη Ρούκη,τον Λουκά Καλιακούδα.

➢Φέρει τον τίτλο  «Καπετανοχώρι» της Δωρίδας και το υπερασπίζεται με εντιμότητακαι ήθος διαχρονικά.

➢Θεωρεί ότι οι ήρωες της Επανάστασης έχουν μια πατρίδα, την Ελλάδα, καρδιά Ελληνική και αποτελούν παράδειγμα για όλους του Έλληνες. Ο εορτασμός των 200 ετών από την Επανάσταση πρέπει και είναι υποχρέωση κυρίως των αιρετών να ενώσουν και όχι να διχάσουν.  

Ευχαριστούμε θερμά τη Δωρική Αδελφότητα για την ευαισθησία της σε θέματα ιστορίας και για τα γρήγορα αντανακλαστικά της και συντασσόμαστε με την άποψη να αποσυρθεί άμεσα το ημερολόγιο του Δήμου Δελφών.    

Με τιμή,

Το Δ.Σ του συλλόγου του πολιτιστικού συλλόγου Αρτοτινών

«Ο Αθανάσιος Διάκος»

Η λίμνη-πεταλούδα της Ελλάδας και η μοναδική ομορφιά της

Μαγευτικές εικόνες δίπλα στην Αθήνα

Είναι η 9η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδας με μια ομορφιά τοπίου πραγματικά ξεχωριστή. Βρίσκεται ανάμεσα στους δύο μεγαλύτερους ορεινούς όγκους της Ρούμελης και πλαισιώνεται από κατάφυτα τοπία και τρεχούμενα νερά.

Ο λόγος για την λίμνη-πεταλούδα της Ελλάδας, όπως την αποκαλούν. Μιλάμε, βέβαια, για τη λίμνη του Μόρνου. Έναν παράδεισο στη Φωκίδα που συγκεντρώνει εκεί μια πλούσια ζωή πανίδας και χλωρίδας. Οι λίμνες της Ελλάδας αποτελούν ένα ξεχωριστό κομμάτι φυσικής ομορφιάς και αυτή του Μόρνου είναι ένα από τα ομορφότερα κομμάτια του παζλ.

Η λίμνη-πεταλούδα της Ελλάδας και η μοναδική ομορφιά της

Η λίμνη-πεταλούδα της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από την πλούσια χλωρίδα και πανίδα που έχει αναπτυχθεί γύρω από τις όχθες της. Πολλά άγρια ζώα βρίσκουν καταφύγιο γύρω από τη λίμνη αλλά και στα νερά της. Αν βρεθείς εκεί θα έχεις την ευκαιρία να δεις σπάνια είδη πουλιών και ζώων. Θα πετούν πάνω από το κεφάλι σου από γλάρους μέχρι και αρπακτικά που έρχονται από τα βουνά. Γίνεσαι ένα με τη φύση σε ένα σημείο της Ελλάδας που όχι άδικα έχει έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα «Natura 2000». Είναι η τεχνητή αλλά πανέμορφη λίμνη του Μόρνου.

Όπως αναφέρει το exploringgreece.tv, εκτός από την ομορφιά της, η λίμνη ξεχωρίζει και για το ιδιαίτερο σχήμα της. Αν τύχει και περνάς από ψηλά με αεροπλάνο θα νομίσεις ότι μοιάζει με μια υδάτινη πεταλούδα. Στις όχθες της οι δαντελωτοί κόλποι έχουν δημιουργηθεί με τόσοι μαεστρία ώστε δικαίως χαρακτηρίζεται ως «τα φιόρδ της ορεινής Φωκίδας. Το καλοκαίρι το θέαμα είναι μοναδικό με τα νερά να πέφτουν και να ξεπροβάλλει το άλλοτε ζωντανό χωριό της περιοχής.

Πρόκειται για έναν οικισμό ο οποίος αναγκαστικά μεταφέρθηκε σε μια άλλη τοποθεσία πιο ψηλά από την επιφάνεια της λίμνης όταν είχε έρθει η ώρα για να δημιουργηθεί αυτή. Οι εικόνες είναι ό,τι πρέπει για φωτογραφίες και για να απομονωθείς εσύ και οι σκέψεις σου. Να γεμίσεις μπαταρίες και να ανανεωθείς.

Απόδραση στη Φωκίδα

Η περιοχή της Φωκίδας αποτελεί τον ιδανικό προορισμό για την απόδραση του σαββατοκύριακου. Και μάλιστα, για όλους τους μήνες του χρόνου. Είτε θες να απολαύσεις το δροσερό αεράκι και τα κίτρινα φύλλα του φθινοπώρου, είτε τα χιονισμένα βουνά το χειμώνα, τα παραδοσιακά χωριά της Ρούμελης σε περιμένουν.

Οικισμοί όπως το Λιδωρίκι, οι Πενταγιοί, ο Δάφνος και η Αρτονίνα, αποτελούν τον ιδανικό προορισμό για απόδραση από την Αθήνα.

Το μόνο που χρειάζεται είναι να το βάλεις στο πρόγραμμα και να ετοιμάσεις βαλίτσες.

Πηγή: https://www.newsbeast.gr

 

 

Η Περιφέρεια παραχωρεί κτίριο στο Δήμο για τη στέγαση του Α.Τ. Ευπαλίου

O Περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας Φάνης Σπανός και ο Δήμαρχος Δωρίδος Γιώργος Καπεντζώνης υπέγραψαν προχθές, 24 Νοεμβρίου 2020, το συμβόλαιο για την παραχώρηση του κτιρίου που θα στεγαστεί το νέο Αστυνομικό Τμήμα Ευπαλίου, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο, την πολυπόθητη παραμονή του Αστυνομικού Σώματος στην ευρύτερη περιοχή.

Στο εν λόγω ακίνητο της πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φωκίδας, μέχρι σήμερα, στεγάζονται οι Αποκεντρωμένες Υπηρεσίες της Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδας.

Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, παραχωρεί κατά χρήση και χωρίς αντάλλαγμα το συγκεκριμένο ακίνητο, το οποίο προορίζεται αποκλειστικά και μόνο για τις ανάγκες στέγασης των Υπηρεσιών του Αστυνομικού Τμήματος Ευπαλίου.

Η διάρκεια του παρόντος χρησιδανείου ορίζεται σε είκοσι πέντε (25) έτη.

Αντίστοιχα, ο Δήμος Δωρίδας, με το υπ’ αριθμόν 2.477/24-11-2020 συμβόλαιο της συμβολαιογράφου Ευπαλίου Άννας Παπαγεωργίου, δωρίζει στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας το δημοτικό ακίνητο των πρώην Σφαγείων, προκειμένου, μετά την επισκευή του, να μεταφερθούν εκεί οι Αποκεντρωμένες Υπηρεσίες της ΔΑΟΚ ΠΕ Φωκίδας. 

 

 

Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, μετά από ολοκληρωμένη και αδειοδοτημένη μελέτη που έχει συντάξει ο Δήμος Δωρίδας, έχει δεσμεύσει πόρους προκειμένου να αποκαταστήσει άμεσα το δωρηθέν ακίνητο και να το μετατρέψει σε πρότυπη δομή υποστήριξης των αγροτών της Δωρίδας.

«H σημερινή συνεργασία με το Δήμο Δωρίδος δεν είναι απλά μια τυπική ανταλλαγή ακινήτων, αλλά μια ουσιαστική αναβάθμιση των υπηρεσιών προς τον πολίτη. Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας παραχωρεί ένα ακίνητο στο Ευπάλιο, που πληροί τις προϋποθέσεις για τη φιλοξενία ενός σύγχρονου και καλά οργανωμένου Αστυνομικού Τμήματος, και παράλληλα αποκτά έναν άλλο χώρο όπου σύντομα θα μεταστεγαστούν αναβαθμισμένες οι υπηρεσίες μας», δήλωσε ο Περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας Φάνης Σπανός.

Αντίστοιχα, ο Δήμαρχος Δωρίδος Γιώργος Καπεντζώνης τόνισε: «Συνεχίζουμε την αγαστή συνεργασία μας με τον Περιφερειάρχη Στερεάς Ελλάδας Φάνη Σπανό και την Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας, προωθώντας αιτήματα και προτάσεις που βελτιώνουν την καθημερινότητα των πολιτών της Δυτικής Δωρίδας. Με την παρούσα παραχώρηση ακινήτων λύνουμε ένα πρόβλημα ετών στην περιοχή του Ευπαλίου και εδραιώνουμε περαιτέρω το αίσθημα ασφάλειας στους κατοίκους μας».

Στην υπογραφή των συμβολαίων παραβρέθηκαν ακόμα ο Αντιπεριφερειάρχης Φωκίδας Γιώργος Δελμούζος, η Ειδική Συνεργάτης του Περιφερειάρχη Πέγκυ Αραβαντινού, ο Αντιδήμαρχος Δωρίδας Γιάννης Φλέγγας και ο Πρόεδρος του Ευπαλίου Κώστας Τσιούστας.

Δήλωση Προέδρου Ευπαλίου Κώστα Τσιούστα

Μετά την υπογραφή των συμβολαίων ο Πρόεδρος του Ευπαλίου Κώστας Τσιούστας έκανε την ακόλουθη δήλωση:

“Μεγάλη μέρα για το χωριό μας σήμερα.

Μπήκαν επιτέλους οι υπογραφές για την ανταλλαγή των κτιρίων μεταξύ Δήμου και Περιφέρειας. Τα παλιά σφαγεία πέρασαν στη δικαιοδοσία της Περιφέρειας, με μία πλήρη μελέτη ανακατασκευής τους από το Δήμο Δωρίδος. Η Περιφέρεια έχει με τη σειρά της έτοιμη την χρηματοδότηση για την ανακατασκευή των κτιρίων, και κατά συνέπεια την αναβάθμιση όλης της περιοχής όπου θα στεγαστούν δικές της πλέον υπηρεσίες.

Παράλληλα ο Δήμος απέκτησε το κτίριο του ΚΕΓΕ δίπλα από την πάνω πλατεία( Ελευθερίου Βενιζέλου )πίσω από το ιατρείο για χρήση 25 χρόνων το οποίο ανήκει στην Περιφέρεια, για την μόνιμη στέγαση του Αστυνομικού Τμήματος.

Είναι κάτι το οποίο έχει ξεκινήσει εδώ και τρία χρόνια με μία υπόσχεση του Κώστα Μπακογιάννη μετά βέβαια από δική μας απαίτηση , να μη φύγει καμία υπηρεσία από το Ευπάλιο, σε μία εποχή που ακούγονταν διάφορα.

Τα εμπόδια πολλά, η γραφειοκρατία τεράστια, σε ένα εγχείρημα, με διαδικασίες που δεν τις συναντάς κάθε μέρα. Η επιμονή όμως κάποιων συγκεκριμένων ανθρώπων βοήθησαν στο να ξεπεραστούν όλα τα εμπόδια και να φτάσουμε σήμερα να έχει αίσιο τέλος όλο αυτό.

Θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν σε όλη αυτή την μεγάλη και επίπονη προσπάθεια, στο Ευπάλιο να κρατηθούν όλες οι υπηρεσίες και μάλιστα σε αναβαθμισμένες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε και οι αγροτικές υπηρεσίες, και το κτηνιατρείο να είναι πιο λειτουργικά σε σύγχρονες εγκαταστάσεις, και το αστυνομικό τμήμα να συνεχίσει να προσφέρει ασφάλεια σε όλη την περιοχή.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον τότε περιφερειάρχη Κώστα Μπακογιάννη για την αρχική χρηματοδότηση και στήριξη του όλου εγχειρήματος.

Τον σημερινό περιφερειάρχη Φάνη Σπανό που από την πρώτη στιγμή της θητείας του ήταν αρωγός σε αυτή την προσπάθεια.

Το Δήμαρχο μας τον Γιώργο Καπεντζώνη για την μεγάλη συμβολή του και τη χρηματοδότηση φυσικά της μελέτης.

Το σημερινό Αντιπεριφερειάρχη Γιώργο Δελμούζο, τον αντιδήμαρχο Γιάννη Φλέγγα όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες του Δήμου και της Περιφέρειας και γενικά όλους όσους βοήθησαν.

Και φυσικά την κυρία Πέγκυ Αραβαντινού, την ειδική σύμβουλο σήμερα του περιφερειάρχη Φάνη Σπανού αλλά και πρώην Περιφερειακή σύμβουλο και ειδική συνεργάτης του τότε περιφερειάρχη Κώστα Μπακογιάννη. Από την πρώτη στιγμή η βοήθειά της τεράστια και η συμβολή της καταλυτική.

Το Ευπάλιο αλλάζει, όλοι μαζί κοιτάμε μπροστά…”

Πηγή: https://www.aixmi-news.gr

Αθανάσιος Διάκος: Το ορεινό γραφικό χωριό που έχει το όνομα του ήρωα της Επανάστασης του ’21

Μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο στην καρδιά της Ρούμελης

 

 

 Για πολλούς η ορεινή Φωκίδα χαρακτηρίζεται και ως η «Ελβετία» της Ελλάδας με την άγρια και την πρωτόγνωρη ομορφιά που συναντά κανείς σε απόσταση μόνο λίγων ωρών από την Αττική.

Εκεί, ανάμεσα στις οροσειρές της Οίτης, της Γκιώνας και των Βαρδουσίων η φύση φαίνεται να έχει προικίσει αφειδώς την περιοχή με καταρράκτες και αμέτρητους παραποτάμους, γάργαρα νερά και καταπράσινες πλαγιές με ελατοδάση μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι. Σε αυτό το προικισμένο μέρος της Ελλάδας συναντά κανείς πραγματικά διαμαντάκια. Ο λόγος για τα γραφικά χωριά της περιοχής, τα οποία αποτελούν πραγματική έκπληξη για όσους τα ανακαλύψουν.

Ανάμεσά τους και ο Αθανάσιος Διάκος, ένα χωριό σε υψόμετρο 1.050 μέτρων στις ανατολικές πλαγιές των Βαρδουσίων, στην καρδιά της Ρούμελης. Μέχρι το 1959 ονομαζόταν Άνω Μουσουνίτσα.

 

 Στην πλατεία του χωριού συναντάται ο επιβλητικός ανδριάντας του ήρωα, που προστέθηκε ως σημείο αναφοράς του χωριού το 1922 από τον Πλαστήρα, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Με αυτόν τον τρόπο τιμήθηκε η δράση κατοίκων του χωριού που συμμετείχαν στο σύνταγμα ευζώνων του Πλαστήρα, γνωστό και ως σειτάν ασκέρ, όπως ονομαζόταν από τους Τούρκους.

Στο ιστορικό μουσείο που λειτουργεί στο χωριό από το 2009, μπορεί κανείς να πάρει ένα δείγμα της ιστορικής και πολιτιστικής παράδοσης του τόπου. Για να προσεγγίσει κανείς τον Αθανάσιο Διάκο μπορεί να το κάνει είτε μέσω Άμφισσας και Λιδωρικίου, είτε μέσω Αμφίκλειας και Παύλιανης.

Και μπορεί το ορεινό γραφικό χωριό να έχει το όνομα του Αθανασίου Διάκου, ωστόσο γενέτειρα του ήρωα της Επανάστασης του ’21, είναι η ελατοσκέπαστη Αρτοτίνα Δωρίδας.

 

Πηγή: https://www.newsbeast.gr

Ψηφοφορία για το ημερολόγιο του Ψηλού Χωριού

Φέτος τα Ημερολόγια του Ψηλού Χωριού για το 2021 τα φτιάχνουν οι Ψηλοχωρίτες μαζί!

 

Ο Σύλλογος αφού ζήτησε πρώτα από Ψηλοχωρίτες και φίλους του Ψηλού Χωριού να στείλουν φωτογραφίες, τους καλεί στη συνέχεια να ψηφίσουν μέχρι σήμερα τις αγαπημένες τους φωτογραφίες στον σχετικό σύνδεσμο.  Μία φωτογραφία από τον κάθε μήνα θα συμπεριληφθεί σε ένα ημερολόγιο  που θα έχει προκύψει από αυτήν την πρωτότυπη online ψηφοφορία!

 

Φίλη και φίλε Ψηλοχωρίτη, πολλά άλλαξαν αυτή τη χρονιά για όλους μας όμως ένα πράγμα παρέμεινε σταθερό: Τα Ημερολόγια...

Δημοσιεύτηκε από Δ.Σ Συλλόγου Υψηλοχωριτών Δωρίδος στις Κυριακή, 15 Νοεμβρίου 2020

Τα μέλη της Επιτροπής “Δωρίδα 2021”

Σε πρόσφατο Δημοτικό Συμβούλιο συγκροτήθηκε ομόφωνα 11μελής Επιτροπή υπό τον τίτλο “Δωρίδα 2021”.

Ευθύνη της επιτροπής είναι η εισήγηση ενός προγράμματος δράσεων και εκδηλώσεων που  στόχος είναι να πραγματοποιηθούν  του Δήμου Δωρίδος στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Η επιτροπή απαρτίζεται από 7 εκπροσώπους του Δήμου (6 δημοτικούς συμβούλους και τον ειδικό συνεργάτη του Δημάρχου) και 4 εκπροσώπους φορέων της Δωρίδας.

 

Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Δημοτικός Σύμβουλος και πρόεδρος του «Οργανισμού Παιδείας και Πολιτισμού, ΝΠΔΔ Δήμου Δωρίδος», Δημήτρης Καραχάλιος.

Τα υπόλοιπα μέλη είναι :

          Σπυροπούλου Πένυ Πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου

Παπαγεωργίου Ελένη Δημοτικός Σύμβουλος

Μαρτέκας Θεόδωρος Δημοτικός Σύμβουλος

Ασημάκης Θάνος Δημοτικός Σύμβουλος

Λάϊος Γιάννης Δημοτικός Σύμβουλος

Αρχιμ/της Αυγουστίνος (από Ι. Μητρόπολη Φωκίδας)

Αντωνόπουλος Κώστας (από Ένωση Δωριέων Επιστημόνων)

Μπαλατσούρας Ιωάννης (από Δωρική Αδελφότητα)

Μαυραγάνης Δημήτρης (από Ομοσπονδία Συλλόγων ΒΔ Δωρίδας)

Τριβήλος Νώντας (Ειδικός Συνεργάτης Δημάρχου)

Η συμμετοχή των μελών στην επιτροπή είναι τιμητική και άμισθη.

Τα πλατάνια της Φωκίδας εκπέμπουν SOS!

Νικολέτα Τομαρά – Κοσμάς Ιωάννου*
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εν Δελφοίς και στο fokidanews.gr)

Μετά το πρώτο μεμονωμένο κρούσμα της ασθένειας στο Τοίχιο Ευπαλίου, που αντιμετωπίστηκε, έχουμε εκτεταμένη προσβολή πλατάνων σε Γραβιά, Καστέλλια, Βάργιανη.

Η θανατηφόρα για τα πλατάνια ασθένεια, του μεταχρωματικού έλκους, που μεταδίδεται από τον μύκητα Ceratocystis platani, εντοπίστηκε με φυτουγειονομικούς ελέγχους και δειγματοληψίες, που έγιναν από το Δασαρχείο Άμφισσας, αρχικά στη θέση Ρεσινίκος Γραβιάς.

Στη συνέχεια και ύστερα από δειγματοληψίες και εργαστηριακή εξέταση ύποπτων δειγμάτων, βρέθηκαν προσβολές απο το μύκητα και σε άλλες περιοχές της Γραβιάς, στα Καστέλλια και Βάργιανη.

Το Δασαρχείο Άμφισσας για την αντιμετώπιση του φαινομένου με στόχο τον περιορισμό και τελικά την εξάλειψή του, λαμβάνει τα απαραίτητα κατασταλτικά και προληπτικά μέτρα, επείγοντος χαρακτήρα, με την συνεργασία των ειδικών εργαστηρίων και φυτοπαθολόγων του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων.

Έτσι μετά από τον εντοπισμό (τέλος του 2018) των πρώτων προσβεβλημένων (σε 14 σημεία), απο την ασθένεια πλατάνων:

1. Δημιουργήθηκαν γύρω απο τις προσβολές, με τεχνητές ξηράνσεις , ζώνες αποκλεισμού του μύκητα για αποφυγή εξάπλωσής του, σε γειτονικά δέντρα, ενώ στα σημεία τοποθετήθηκαν ταμπέλες ενημέρωσης και προειδοποίησης του κοινού.
2. Περιμετρικά των προσβολών σε μεγαλύτερο βάθος, διενεργήθηκαν μακροσκοπικοί έλεγχοι, αλλά και εργαστηριακές εξετάσεις δειγμάτων, για την ιχνηλάτηση της προσβολής και ακριβέστερη οριοθέτηση της εξάπλωσής της.
3. Ολόκληρη η περιοχή του Δασαρχείου αλλά κυρίως τα επίφοβα σημεία, δρόμοι, πλατείες, Δίκτυα Δ.Ε.Η., επεμβάσεις για έργα, διευθετήσεις χειμάρρων, υλοτομίες σε αγροκτήματα, κ.λ.π. εξετάστηκαν μακροσκοπικά για εντοπισμό τυχόν ύπαρξη της ασθένειας.
4. Με απόφαση της Δ/νσης Δασών Φωκίδας, χαρτογραφήθηκαν και καθορίστηκαν σε 14 σημεία οι πρώτες προσβολές, και αντίστοιχα περιμετρικές ζώνες, ως απολύτου προστασίας και ελέγχου για λήψη έκτακτων μέτρων με επείγοντα χαρακτήρα.
5. Εκδόθηκε νέα δασική ρυθμιστική απαγορευτική διάταξη υλοτομίας πλατάνου που ρυθμίζει, με βάση τα νέα πλέον δεδομένα, όλες τις επεμβάσεις σε πλατάνια που επείγονται να γίνουν, για λόγους προστασίας και ασφάλειας των πολιτών, διενέργειες καθαρισμού εναέριων δικτύων Δ.Ε.Η., καλλιέργειες αγρών, διανοίξεις δρόμων κλπ.
6. Έγινε και συνεχίζεται ευρεία ενημέρωση φορέων και πολιτών για την ασθένεια, τον τρόπο πρόληψης και καταστολής και εξάπλωσης του μύκητα, με δημοσιεύσεις στα τοπικά ΜΜΕ, διανομή φυλλαδίων, ενώ στο Πνευματικό κέντρο Γραβιάς, διοργανώθηκε από το Δασαρχείο Άμφισσας, σε συνεργασία με το Ε.Θ.Ι.Α.Γ.Ε. και το Δήμο Δελφών ημερίδα με θέμα το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου. 

Βασικός ομιλητής ήταν ο Dr. Δασολόγος – Φυτοπαθολόγος κος Παναγιώτης Τσόπελας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. H ενημέρωση περιελάμβανε ανάλυση του κινδύνου για τα πλατάνια, περιγραφή των συμπτωμάτων, των τρόπων μετάδοσης, καθώς και μέτρα πρόληψης της ασθένειας.

Έγινε προβολή διαφανειών, αναφορά σε παρόμοιες προσβολές ανά την Ελλάδα και επαφή με φορείς, υπηρεσίες, τοπικούς παράγοντες, συλλόγους, εργολάβους, υλοτόμους, επιχειρήσεις μεταποίησης και εμπορίας ξύλου, αγρότες, απλούς πολίτες και Μ.Μ.Ε. της περιοχής.

Ρετσίνικος Γραβιάς, Ιούλιος 2018

 

Σε γενικές γραμμές το Δασαρχείο Άμφισσας αλλά και το αντίστοιχο του Λιδωρικίου, παρόλες τις μεγάλες ελλείψεις προσωπικού που υπάρχουν, καταβάλουν όλες τις φιλότιμες εκείνες προσπάθειες που απαιτούνται για τον περιορισμό και την εξάλειψη της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου.

Τι είναι ο μύκητας Ceratocystis platani (Walter) Engelbr. & T.C. Harr., που προκαλεί την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου

Η εισβολή της ασθένειας στην Ελλάδα, αποτελεί μια τεράστια απειλή για τα φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου, αλλά και για δένδρα που φύονται σε κατοικημένες περιοχές. Ο μύκητας C. platani είναι ένα εισβάλλον αλλόχθονο είδος στην Ευρώπη και θεωρείται ως ιθαγενές είδος της Βορείου Αμερικής. Στην Ευρώπη εισήχθη κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου με ξύλο πλατάνου που είχε χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή κιβωτίων για τη μεταφορά πολεμικού εξοπλισμού. Στην Ιταλία και στη Γαλλία, όπου αρχικά εισήχθη το παθογόνο, η ασθένεια έχει πάρει μεγάλη έκταση νεκρώνοντας χιλιάδες δένδρα πλατάνου, κυρίως P. x acerifolia αλλά και P. orientalis στη Νότια Ιταλία. Στην Ευρώπη, η ασθένεια έχει επίσης διαπιστωθεί στην Ισπανία, στην Αλβανία, στην Ελβετία και στην Ευρωπαϊκή Τουρκία.

Το παθογόνο εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 2003, από το Εργαστήριο Δασικής Παθολογίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, στην ΠΕ Μεσσηνίας και μέσα σε μια δεκαετία επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Το 2010 ο μύκητας C. platani καταγράφηκε στην Ήπειρο και το 2011 στη Θεσσαλία, ενώ το 2017 εντοπίστηκε στη Στερεά Ελλάδα, στις ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας, Ευβοίας, Ευρυτανίας και Φωκίδας. Μέχρι σήμερα η ασθένεια επεκτάθηκε και σε περισσότερες περιοχές της Ηπείρου, και Στερεάς Ελλάδας, αλλά και στην Θεσσαλία και Δυτική Μακεδονία, ενώ πιθανόν να υπάρχει και σε άλλες περιοχές της χώρας και να μην έχει ακόμα καταγραφεί. 

Ρετσίνικος Γραβιάς, Οκτώβριος 2018

Ο μύκητας C. platani προσβάλει μόνο είδη πλατάνου (Platanus) και δεν προκαλεί ασθένεια σε κανένα άλλο είδος φυτού. Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου είναι θανατηφόρος. Εάν ένα δένδρο πλατάνου προσβληθεί από το παθογόνο είναι καταδικασμένο να νεκρωθεί και δεν υπάρχει μέθοδος «ίασης».

Στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο η ασθένεια έχει δημιουργήσει εκτεταμένες καταστροφές, νεκρώνοντας χιλιάδες δένδρων πλατάνου κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων. Οι νεκρώσεις δένδρων πλατάνου σε ορισμένα ποτάμια καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση, με καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης σε μήκος αρκετών χιλιομέτρων και το παθογόνο συνεχώς επεκτείνεται σε νέες περιοχές. Ο ανατολικός πλάτανος είναι ένας πολύ ευπαθής ξενιστής στο μύκητα C. platani και στην Ελλάδα είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως που η ασθένεια έχει λάβει τόσο μεγάλη έκταση σε φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου.

Η ασθένεια στην Ελλάδα έχει επίσης επεκταθεί και σε κατοικημένες περιοχές, έχοντας καταστρέψει πολλά δένδρα που κοσμούσαν πλατείες, πάρκα, χώρους αναψυχής και δρόμους. Αρκετά από αυτά ήταν υπεραιωνόβια με τεράστιες διαστάσεις. Στην Πλατανιώτισσα Αχαΐας (Δήμος Καλαβρύτων) έχει προσβληθεί από την ασθένεια ένα ιστορικό πλατάνι, ηλικίας χιλίων ετών σύμφωνα με την παράδοση, το οποίο έχει ανακηρυχτεί Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης και στο κοίλωμα του κορμού του λειτουργεί το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας, με χωρητικότητα περίπου 20 ατόμων.

Διάδοση του παθογόνου

Στα προσβεβλημένα φυτά ο μύκητας C. platani παράγει αγενή και εγγενή σπόρια, με τα οποία διαδίδεται σε υγιή φυτά. Σπόρια του μύκητα παράγονται στην περιοχή του έλκους, σε σχισμές κάτω από το φλοιό καθώς και σε επιφάνειες που προκύπτουν από κοπή ή θραύση των κλάδων και του κορμού. Επίσης, σπόρια σχηματίζονται μέσα στα αγγεία του προσβεβλημένου ξύλου και το πριονίδι που προκύπτει από την υλοτομία και τον τεμαχισμό ασθενών δένδρων συμβάλλει στη διάδοση του μύκητα. Η κύρια θέση εισόδου του παθογόνου στους ιστούς του ξενιστή είναι από πληγές στο φλοιό των κλάδων, του κορμού ή των ριζών, αποικίζοντας στη συνέχεια τους ξυλώδεις ιστούς στο σύνολο του δένδρου. Το προσβεβλημένο σομφό ξύλο εμφανίζει χαρακτηριστικό μεταχρωματισμό χρώματος σκούρου καστανού έως κυανόμαυρου. Από τις ρίζες των προσβεβλημένων δένδρων ο μύκητας επεκτείνεται στις ρίζες των γειτονικών υγιών δένδρων μέσω αναστομώσεων (συνενώσεων) των ριζών.

Το παθογόνο διαδίδεται κυρίως με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Πολύ συχνά μεταδίδεται σε υγιή φυτά με τα εργαλεία κλαδεύσεως και υλοτομίας. Επίσης, τα μηχανήματα εκσκαφής, που χρησιμοποιούνται σε ποτάμια ή δρόμους με προσβεβλημένα δένδρα, μπορεί να μεταφέρουν μολυσμένο χώμα ή τεμάχια προσβεβλημένου ξύλου και να δημιουργήσουν νέες εστίες προσβολής.

Αντιμετώπιση της ασθένειας

Ο μύκητας C. platani ανήκει στους οργανισμούς καραντίνας και σύμφωνα με την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα άμεσης καταστροφής των προσβεβλημένων δένδρων, για την αποτροπή διάδοσης της ασθένειας σε άλλες περιοχές. Από το 2009, στην Ελλάδα διενεργούνται συστηματικοί έλεγχοι (Επισκοπήσεις) για τη διαπίστωση του παθογόνου. Η έγκαιρη διάγνωση της ασθένειας είναι ο βασικότερος παράγοντας στην αντιμετώπιση της ασθένειας, όταν ακολουθείται από την άμεση επέμβαση για την εκρίζωση παθογόνου.

Σε αρκετές περιοχές η ασθένεια έχει λάβει επιδημικές διαστάσεις, με χιλιάδες νεκρά δένδρα και η αντιμετώπισή της είναι σχεδόν αδύνατη. Ωστόσο, όταν γίνει έγκαιρη διάγνωση, σε μικρές εστίες προσβολής, είναι δυνατή η λήψη μέτρων για την εκρίζωση ή τον περιορισμό της εξάπλωσης του παθογόνου.

Η αντιμετώπιση της ασθένειας ήταν δυνατή σε περιοχές της Πελοποννήσου της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, με την εφαρμογή ζιζανιοκτόνου. Το ζιζανιοκτόνο εφαρμόζεται στα υγιή δένδρα που γειτνιάζουν με τα προσβεβλημένα αλλά και στα προσβεβλημένα που δεν έχουν νεκρωθεί από το παθογόνο. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ταχεία νέκρωση των δένδρων αυτών κα η αποφυγή διάδοσης του μύκητα μέσω των αναστομώσεων των ριζών, επειδή το παθογόνο δε διαδίδεται στις νεκρές από το ζιζανιοκτόνο ρίζες.

Επειδή ο κύριος τρόπος με τον οποίο διαδίδεται ο μύκητας C. platani είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, είναι δυνατόν να περιοριστεί η διασπορά του με τη λήψη προληπτικών φυτοπροστατευτικών μέτρων. Ο καλός καθαρισμός και η απολύμανση εργαλείων κοπής και κλάδευσης δένδρων καθώς και των μηχανημάτων εκσκαφής, που χρησιμοποιούνται σε περιοχές που φύονται πλατάνια, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αποτροπή επέκταση της ασθένειας σε νέες περιοχές. Όλα τα προσβεβλημένα δένδρα πρέπει κατά κανόνα να υλοτομούνται και το ξύλο καθώς και τα υπολείμματα υλοτομίας πρέπει να καταστρέφονται με φωτιά. Η χρησιμοποίηση του ξύλου από προσβεβλημένα δένδρα για καυσόξυλα ή άλλες χρήσεις εγκυμονεί κινδύνους διάδοσης της ασθένειας και απαγορεύεται από τη νομοθεσία.

Ρετσίνικος Γραβιάς, Σεπτέμβριος 2020

 Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων είναι το μοναδικό ερευνητικό ίδρυμα στην Ελλάδα που έχει ασχοληθεί με την ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου. Το Εργαστήριο Δασικής Παθολογίας είναι το επίσημο εργαστήριο, όπου πραγματοποιούνται οι εργαστηριακοί έλεγχοι για τη διαπίστωση του παθογόνου μύκητα, ενώ παράλληλα εκπονεί ένα Ερευνητικό Έργο που αφορά στην αντιμετώπιση της ασθένειας και χρηματοδοτείται από το Πράσινο Ταμείο του ΥΠΕΝ, διά της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος. 

Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα: http://www.fria.gr/platanos

Η εξέλιξη της ασθένειας εως σήμερα στην περιοχή του Δασαρχείου Αμφισσας 

Η ασθένεια πανελλαδικά καλπάζει, με όλο περισσότερες προσβολές σε νέες περιοχές, και χιλιάδες πλάτανοι, όχι μόνο είναι καταδικασμένοι να πεθάνουν, αλλά να διασπείρουν ολοένα και περισσότερο, την θανατηφόρα για τα πλατάνια ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους. Ήδη στην Πελοπόννησο χιλιόμετρα σε ποτάμια και ρέματα, γέμισαν με αμέτρητα ξερά πλατάνια. Το ίδιο στην Ήπειρο κατά μήκος της Εγνατίας οδού, στα Γιάννινα στην Άρτα κ.λ.π. και ακόμα στην Αλβανία . Μεγάλη έκταση προσβολών, παρατηρείται στα πλατανοδάση της Θεσσαλίας, και στα Τρίκαλα την Καρδίτσα το Περτούλι, στην Εύβοια την Φθιώτιδα, με την κατάσταση είναι πλέον ανεξέλεγκτη. Τέλος γίνονται συνεχώς νέοι εντοπισμοί της ασθένειας σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, μετά από επισκοπήσεις και εργαστηριακές εξετάσεις των Δασικών υπηρεσιών και του Ε.Θ.Ι.Α.Γ.Ε.  

Μοναδική εξαίρεση αποτελούν (άγνωστο για πόσο ακόμα), τα πλατανοδάση οι συστάδες και τα μεμονωμένα πλατάνια στην περιοχή του Δασαρχείου Άμφισσας. 

Η άμεση αντίδραση της υπηρεσίας μας, μετά την έγκαιρη πρώτη διαπίστωση της ύπαρξης της ασθένειας το 2018 στην περιοχή μας, η ανταπόκριση των αρμόδιων εργαστηρίων του υπουργείου Αγροτικής ανάπτυξης, των εντεταλμένων δασικών υπαλλήλων και η επείγουσα λήψη όλων των προβλεπόμενων μέτρων, είχαν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της παραπέρα εξάπλωσης και σύμφωνα με τα νεώτερα στοιχεία και την εξάλειψη .  

 Έτσι οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν, η σχολαστικότητα που επιδείχθηκε από τους φορείς που είχαν σχέση με τις επεμβάσεις στα πλατάνια, Δήμοι, Περιφέρεια, Εργολάβοι, αλλά και οι απλοί πολίτες, έφεραν αποτέλεσμα, με προσπάθεια που πρέπει πάση θυσία να συνεχιστεί, για να αποφύγουμε τα χειρότερα.

Το ιστορικό της προσβολής:

 Έτος 2018: Δεκάδες πλατάνια διαπιστώθηκαν εργαστηριακά, να έχουν προσβληθεί από τη θανατηφόρα για τα πλατάνια ασθένεια, του μεταχρωματικού έλκους, που μεταδίδεται από τον μύκητα Ceratocystis platani, σε 14 σημεία (κυρίως της Δ. Ε. Γραβιάς). 

Έτος 2019: Μετά τα μέτρα καταστολής, τους συνεχείς μακροσκοπικούς και εργαστηριακούς ελέγχους καθώς και τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν, οι προσβολές το έτος 2019, περιορίστηκαν σε μόλις 6 άτομα πλατάνου, που βρέθηκαν σε επαφή με τις παραπάνω 14 περιοχές μόνον, και αντιμετωπίστηκαν με τους κατάλληλους φυτουγειονομικούς χειρισμούς. 

 Έτος 2020: Το 2020 και μέχρι σήμερα σε πάνω από 100 αυτοψίες , μακροσκοπικούς ελέγχους αλλά και πολλές εργαστηριακές αναλύσεις, (όπου χρειάζονταν), δεν βρέθηκε κανένα από όλα τα ύποπτα άτομα πλατάνου να φέρει την ασθένεια.

Θεωρούμε ότι κερδίσαμε τις πρώτες μάχες που δώσαμε, αλλά όχι τον πόλεμο. Λόγω της ιδιομορφίας της ασθένειας, των τρόπων διάδοσης, της μη πληροφόρησης και της άγνοιας του πραγματικού κινδύνου, που διατρέχει το δασικό περιβάλλον από αυτή, μας ανησυχεί ιδιαίτερα η πορεία της στον ελληνικό χώρο, όπου το είδος του πλατάνου, αποτελεί κυρίαρχο είδος με πολλές ωφέλειες.  

Zητάμε από όλους να συμμετάσχουν στην προσπάθεια, για τον περιορισμό και την εξάλειψη της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους, για να σώσουμε το είδος του πλατάνου, που στην Ελλάδα ειδικά, αναπτύσσεται και σχηματίζει αξιόλογες και χρήσιμες, για το περιβάλλον διαπλάσεις. Οι περιορισμοί και τα έκτακτα μέτρα που εφαρμόζονται, είναι απαραίτητα και έχουν σαν σκοπό μόνον, την προστασία του πλατάνου και κατ επέκταση του φυσικού περιβάλλοντος. 

Αλίμονο μας αν τώρα, που πρακτικά μπορούμε, αμελήσουμε. Ίσως λίγο αργότερα να είναι πολύ αργά. Ας φανταστούμε πως θα είναι χωρίς πλατάνια, ο πεζόδρομος της οδού Σαλώνων, η πλατεία Κεχαγιά και τα Ταμπάκικα , η πλατεία της Πολυδρόσου, του Αθ. Διάκου, της Επταλόφου, του Μαυρολιθαρίου, του Ελαιώνα, του Δροσοχωρίου, του Προσηλίου και άλλων χωριών μας.  

Το Δασαρχείο Αμφισσας σας παρακαλεί: Μην επεμβαίνετε με οποιονδήποτε τρόπο στα πλατάνια . Ακόμα και με το κόψιμο ενός μικρού κλαδιού, μπορεί να μεταφέρουμε την ασθένεια. Σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης π.χ. για λόγους ασφαλείας κ.λ.π., σε κοινόχρηστους χώρους, απευθυνθείτε στο Δήμο. Σε ιδιοκτησίες, απευθυνθείτε στο Δασαρχείο. Οι όποιες επεμβάσεις κρίνονται απαραίτητες να γίνουν, θα πραγματοποιηθούν με την άμεση επίβλεψη, των οργάνων του Δασαρχείου, και οπωσδήποτε με τη λήψη των απαιτούμενων μέτρων πρόληψης. 

Ας βοηθήσουμε όλοι μαζί, υπηρεσίες, φορείς και απλοί πολίτες, ας πούμε όχι στην εξάπλωση της θανατηφόρου ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου, στη Φωκίδα για να μην επαληθευτεί η γνωστή ρήση του λαού μας… χαιρέτα μας τον πλάτανο…! κυριολεκτικά. ▣

┈┈┈┈┈┈

* Η Νικολέτα Τομαρά είναι Αναπλ. Δασάρχης Άμφισσας. Ο Κοσμάς Ιωάννου είναι στέλεχος της Διεύθυνσης Δασών Ν. Φωκίδας

Πηγή: https://www.fokidanews.gr/70960/ta-platania-tis-fokidas-ekpempoyn-sos/

Αξέχαστη μέρα στην κορφή της Γκιώνας

Αυτά που θα σας διηγηθώ έγιναν στα 1903, αν θυμάμαι και καλά. Ούτε εκδρομικά σωματεία υπήρχαν τότε, ούτε κι ο τουρισμός είχε γίνει μόδα. Τις τελευταίες μέρες του Ιουλίου τις πέρασα στο χάνι του Στενού του Λιδορικιού μαζί με το σοφό φίλο μου ιστορικό κ. Γ. Σωτηριάδη. Είχε έρθει από την Αθήνα για γεωγραφικές και ιστορικές έρευνες κι είχα κατέβει από την Αρτοτίνα που ξεκαλοκαίριαζα. Πόσα έμαθα τότε με τη συντροφιά του φίλου μου!

Ύστερα από το φαγητό πάντα είχαμε να λέμε για την Γκιώνα, που ήταν ολόμπροστά μας. Μανιακός ορειβάτης ο Σωτηριάδης, ξετρελαμένος κι εγώ από τα βουνά τούτα που με γέννησαν. Συμφωνούσαμε πέρα για πέρα «ως βουνό όποιος δεν πάτησε, κόσμο δεν ξέρει, κι αν σε κορφή βουνού πριν της ανατολής του ήλιου δεν έτυχε, μεγαλείο δε νιώθει τι είναι». Και μούλεγε: «κύριος του κόσμου έγινα, όσες φορές πάτησα πριν το ανάτελμα του ήλιου κορφή βουνού, όποιος αγαπάει το βουνό, λατρεύει το υψηλό και το ωραίο, πεζός είναι που δεν ανάσανε βουνίσιο αγέρι». Κι έτσι αποφασίσαμε ν’ ανεβούμε στη Γκιώνα. Την 1η του Αυγούστου πήγαμε στο Λιδωρίκι και καταρτίσαμε την παρέα. Δέκα όλοι – όλοι γίναμε οι ορειβάτες, που είναι ζήτημα αν ζουν οι μισοί σήμερα Δέκα και δέκα οι αγωγιάτες με τα μουλάρια τους είκοσι, σωστό καραβάνι. Δυο ώρες νύχτα πριν ξημερώσει η 2η του μήνα το καραβάνι μας ανηφόριζε στην πετρωτή ρεματιά, που φέρνει στο παράβουνο Πλατό. Μισή ώρα πριν η ρεματιά τελειώσει, στρέψαμε αριστερά και πήραμε στράτα με κλώσματα, που σιγά – σιγά κι ώσπου να φέξει μας ανέβασε σχεδόν στο ξεβούνιασμα (1) της πλαγιάς που είχαμε παρμένη. 

 

 
Φώτισε καλά και τότε είδα: Έλατα εδώ εκεί παράκαιρα γερασμένα, τα πολλά και τα όμορφα τα έλατα τ’ αφήσαμε παρακάτω, νύχτα ήταν και δεν τα είδα. Τόσο ψηλά που φέξαμε μόνο κέδρα έβλεπα πολλά, όχι τα κέδρα που ο καθένας ξέρει, αλλά τα μερόκεδρα, που λένε οι βουνίσιοι. Κατατόπια του δένδρου αυτού – γιατί δένδρο είναι – η πλαγιά τούτη. Έχει φύλλα σαν του κυπαρισσιού και ξύλο ροδοκόκκινο, μοσχομύριστο και αναιώνιο. Πορτόξυλα και παραθυρόξυλα αν φτιάσεις κεδρίσια πεθαμό δεν έχουν. Με κέδρινες δούγες νεροβάρελα αν δέσεις, θα πίνεις νερό ολομύριστο. Εδώ άθελα μούρχεται στο νου οι στίχοι της Οδύσσειας: “Πυρ μεν επ’ εσχαρόφιν μέγα καίετο, τηλόσε δ’ οδμή κέδρου τ’ ευκεάτοιο θύου τ’ ανά νήσον οδώδειν δαιομένων” (Ε΄.59-61)

Έφεξε καλά, όταν ισιάσαμε στην ομάλια του ζυγού του τραγουδημένου βουνού. Πρώτη λάκκα, ίσωμα μεγάλο, οροπέδιο πες, λιβάδι λιδωρικιώτικο, που βόσκουν πρόβατα. Χαρά ανείπωτη σ’ έπιανε με τα χαρωπά λαλήματα των κουδουνιών τους. Σκάλες – σκάλες τα κουδούνια, κι όσα κουδούνια τόσοι και οι ήχοι, τόσοι τόνοι και ημιτόνια. Με νότες άφταστες συνθεμένη ποιμενική συμφωνία, όχι του Μπετόβεν, του Σαλωνίτη του Κουδουνά. Σταθήκαμε. Ένας τσοπάνος στυλωμένος στη θεόψηλη γκλίτσα του με τα δυο λιονταρόμορφα σκυλιά του υπάκουα, διπλαρωμένα μπροστά του δε μοιάζει να νιώθει την ευτυχία, που του χαρίζει το βουνό. «Τί ζηλέψατε κι’ ήρθατε δω πάνω στο αγριοβούνι, τις πέτρες;» είπε σαν τον καλημερίσαμε και μας ξεκαλημέρισε. «Σωστά, λεν πώς το καλό πόχει ο καθένας δεν το εχτιμάει» είπε κάποιος της παρέας μας. Και προχωρήσαμε. Καβάλλα εδώ πάνω πας άκοπα, γιατί ο ζυγός τη μια ομάλια αφήνει, την άλλη παίρνει, κι όλο προχωρεί κατά το Βοριά. Κυματιστό φρύδι μας πήρε και μας έβγαλε τώρα σ’ άλλο ομαλό λάκκωμα. Ολομεσίς του μια γούρνα ξερή: η λούτσα. Τέτοιες λούτσες έχουν όλα τα βουνόκαμπα της Γκιώνας, που διαδέχονται το ένα το άλλο. Ως το τέλος του Θεριστή κρατούν τα χιονόνερα του βουνού, που εδώ λιμνάζουν κι ως τότε βρίσκουν μπόλικο το νερό και πίνουν οι προβατοκοπές, που βόσκουν από Άη Γεωργιού και ύστερα. Στην ομάλια τούτη έβοσκε κοπάδι με πεντακόσια πρόβατα ένας τσοπάνος γριντάλι ως εκεί πάνω, που με τη γκλίτσα του φάνταζε πιο πολύ. Τα σκυλιά του χύθηκαν να μας ξεσχίσουν, μα αυτός τα μάλωσε και ξεμάκρυναν. Πρόσχαρος φώναξε να πάμε στη στρούγκα για να μας φιλέψει. Άλλο που δε θέλαμε, γιατί το γιόμα πήρε κι η πείνα άρχισε να μας θερίζει όπως συμβαίνει στο βουνό, που με το καθαρό αγέρι και τη χαρούμενη φύση έρχεται η πείνα γρηγορότερα απ’ ότι κανείς την περιμένει. Μας πήγε στο κονάκι του. Ένα τσαρδάκι ήταν το κονάκι με κεδρόκλαρα και ελατόξυλα ξερά στεριωμένο. Στη σειρά είχε βαλμένα μέσα, άλλα κατά γης κι άλλα κρεμασμένα: Καρδάρες, τελάρια, κούτουλες, κακάβια, καζάνια, σακούλια, τσαντίλες, βεδούρες, κουλούρες για κουδούνια της τσοπανικής τα ειδίσματα, όπως κι ο ίδιος τα ονόμασε. Ξαπλώσαμε. Αυτός έφερε τα γαλάρια στη στρούγκα, κοντά μας, και τ’ άρμεξε. Γέμισε μια καρδάρα γάλα, τόφερε στο τσαρδάκι και τόβρασε. Πήγε παραπέρα και πήρε τυρί, από κάπου αλλού έφερε και νερό με βεδούρα. Έστρωσε ένα τραγότσολο, τσάκισε καλαμποκίσιο ψωμί, έτριψε γάλα έναν κούτουλα, μας έδωσε ξύλινα κουτάλια και φάγαμε. Το νερό το πίναμε με ξύλινο ολοκέντητο τάσι.

Είχε φτάσει το μεσημέρι. Ήμουν περίεργος να μάθω από που έφερε το νόστιμο τυρί που φάγαμε και το κρύο νερό που πιήκαμε. Τον παρακάλεσα και με πήγε. Ένα χάσμα που το σκέπαζε μια ριζιμιά πέτρα ήταν εκεί, που είχε βαλμένα κατά γης τα τυροδέρματα. Δε λησμονώ ακόμα το διάφανο των ασκιών. Τα νόμιζες φτιασμένα από τσιγαρόχαρτο με το να φαίνεται το τυρί. Σε τέτοιες κρύφτρες βάζουν τα τυριά, σα σε ψυγείο, οι τσοπαναραίοι και διατηρούνται το καλοκαίρι και για να μην τα βαρεί ολότελα ο ήλιος, βουλώνουν από μπροστά τη σπηλιά. «Και νερό»; «Ξεροβούνι είναι η Γκιώνα ως κάτω στα Πενταόρνια και την Αγιά Θυμνιά», μου λέει «δεν έχεις εδώ το Βαρδούσι με τα εβδομηνταδυό βελούχια του και τον Παρνασσό!».

Πριν οι λούτσες ξεραθούν, καλά τα περνάμε. Από του Ιούλιου τα μισά και πέρα ως το Χινόπωρο υποφέρομε κι εμείς και το πράμα. Αναγκαστήκαμε να φτιάσωμε στέρνες, όπως στου Γαλαξειδιού τα ξεροχώρια. Πήγα κι είδα και τη στέρνα, που απ’ αυτή έφερε το νερό. Σκάβουν 2 – 3 μέτρα σε βάθος και φτιάνουν πηγάδι το χτίζουν ολόγυρα με πέτρα και ασβέστη για να μην πέφτουν τα χώματα. Φτιάνουν κι’ ένα αυλάκι που να φέρνει το νερό. Χιονόνερα και βροχόνερα την άνοιξη πέφτουν μέσα και τη γεμίζουν τη στέρνα. Απ’ αυτή παίρνουν και πίνουν. Απ’ αυτή γεμίζουν και τα ξυλένια κανάλια, που διπλαρώνουν κοντά της για να πίνουν τα πρόβατα. Ζέστα δεν καταλαβαίνεις ολότελα εδώ ψηλά. Μεσημέρι κι’ όμως μια δροσιά χάϊδευε το πρόσωπο και τα χέρια. Το ίδιο και τα πρόβατα δεν αισθάνονται λαύρα. Δεν τους έχουν σταλό για να σταλίζουν μέσα καταλακκής ήταν ξαπλωμένα και αναχάραζαν μ’ όλη την ανέσια τους.

Περνώντας το μεσημέρι ξεκινήσαμε. Τρεις ώρες πάνου – κάτου είχαμε ακόμα μακριά μας την κορφή του βουνού. Καβάλα στα μουλάρια περνούσαμε από το ένα λάκκωμα στο άλλο, κι από κοπάδι σε κοπάδι πρόβατα και στρούγκες. Δεξιά μας ως τα σύννεφα υψώνεται του Βαρδουσιού ο ζυγός, μάλιστα στα Μετερίζια που είναι η πιο ψηλή απ’ όσες κορφές του φαίνονται. Χάσμα μας χωρίζει από το βουνό κείνο, το Μέγα ποτάμι, όπως λένε το Δάφνο. Αριστερά καμαρώναμε το θεόπιαστο Παρνασσό με τις πανώριες κορφούλες του και τα κοντόρραχα του ζυγού που πάμε. Ανάμεσά τους λάκκες και ομάλιες ξεμυτούν ή μια κοντά στην άλλη, κι΄ ασπρολογάνε των προβατιών μπουλούκια. Στα λιβάδια τους είναι και βοσκούν της Σιγδίτσας το βιο είναι κείνο. Όσο κοντοζυγώνουμε στην κορφή, τόσο κι΄ οι ομάλιες του ζυγού σβήνουν και τέλος τις συνεχίζει σαμάρι βραχωτό, που την κορφή – κορφή του πάει η στράτα. «Τραγωνόρος» είπε κάποιος κι’ έδειξε κατά τα αριστερά μας ένα πετρόβουνο. Θυμούμαι ακόμα τις χαρές και τα ξεφωνήματα του φίλου μου αρχαιολόγου. «Άλλο αρχαιολογικό εύρημα αυτό το Τραγωνόρος, ίσια από την αρχαιότητα μας έρχεται!». Σωστά λέει: «σ’ ερημιές και σε βουνά σώθηκαν όλα τα προγονικά μας κειμήλια». Πίσω απ’ το Τραγωνόρος, σε μια λάκκα μέσα, ήταν για να κοιμηθούμε κείνη τη βραδιά. Είχε παραγγελμένα ο αρχηγός της παρέας μας κι’ έψησαν δυο σφαχτά. Στρούγκα εκεί. Πέσαμε ύστερα απ’ τα μεσάνυχτα και λίγον ύπνο πήραμε. Δεν άφηνε το κρύο, κόβαμε καρδιά, γιατί με χεράμια ήμαστε σκεπασμένοι και τα διαπερνούσε η αδριά του βουνού ψύχρα.

Στις 3 Αυγούστου, πριν φέξει, ο φίλος αρχαιολόγος κι εγώ βρεθήκαμε στην κορφή τυλιγμένοι ο καθένας με το χεράμι του. Τ’ αγωγιάτικα τα ζώα δεν μπορούσαν να βγουν αποκεί για τη Στρώμη (2), που το είχαμε για να πάμε κι’ ο αγωγιάτης τα οδήγησε απ’ άλλο δρόμο ομαλό. Η συντροφιά μας έμεινε, το είχε για να γυρίσει στο Λιδωρίκι Τέσσερις η ώρα πρωϊ, τέσσερις πάνω από το μηδενικό έδειχνε το θερμόμετρο που κουβαλούσε μαζί του ο φίλος μου. Τουρτουρίζαμε κι όμως περιμέναμε να βγει ο ήλιος. Σε 2.512 μέτρα ύψος, πάνω απ’ την θάλασσα βρισκόμαστε. Σιγά – σιγά χάραξε, να κι’ ο ήλιος κέντησε στην κορφή του Παρνασσού κατακόκκινος σαν το καμένο σίδερο. Όσο πάει, όλο και φαίνεται. Μια ολόκαυτη σφαίρα σαν πύρινο αερόστατο όλο και ψηλώνει. Θαύμα! Μισή ώρα μπορείς να τον κοιτάς δίχως κούραση κατάματα. Και τάχα μονάχα αυτό το θαύμα είχαμε μπροστά μας; Βουνά ψηλά, κοντά – κοντά μας φαίνονται σαν να μας πολιορκούν: ο Παρνασσός, η Καταβόθρα, το Βαρδούσι. Ο κάμπος της Λαμίας κι ο κάμπος ο Θεσσαλικός ολόμπροστά μας απλώνονται, λες: «αν πηδήσω τους φτάνω». Μακριά στο Θεσσαλικό ορίζοντα μόλις διαγράφει τη σιλουέτα του ο γέρο-Όλυμπος και σαν να μύρισε πως φαίνεται κι ο Άθωνας. Πίσω μας σωροί τα βουνά στοιβαγμένα ως το Ζυγό του Μεσολογγιού, που είναι και το τελευταίο, κι απ’ αυτό πίσω σα να ξεχωρίζει κάπως το Ιόνιο Πέλαγος.

Με πέννα αδύνατο να περιγραφή το θέαμα. Ό,τι βλέπουν τα μάτια από τόσο ψηλά, μόνο η ψυχή το αισθάνεται και ποτέ δεν το λησμονεί. Η τέχνη δεν έχει τη δύναμη να το συλλάβει. Είχε φτάσει εννέα η ώρα και καρδιά για να κατεβούμε δε μας έκανε. Όμως όλα έχουν όρια κι εμείς εξαντλήσαμε το δικό μας. Πήραμε λοιπόν ολόμπηχτα ένα κατήφορο για να βρεθούμε το γρηγορότερο μακριά και κάτω μας σε μια ομάλια, που μας περίμενε ο αγωγιάτης. Αντίς εκεί πέσαμε σιμότερα σ’ άλλη ομάλια στη ρίζα της κορφής. Κατάμεσα ένα τσοπάνικο κονάκι από ελατόκλαδα καμωμένο κι εμείς πεθαμένοι από την πείνα. Κοιτάμε για τσοπάνο, πουθενά τσοπάνος. Σκύλοι δεν ακούγονται. «Πάμε στο κονάκι να φάμε ότι βρούμε;» «Πάμε». Και πήγαμε. Ξεκρεμάσαμε σα νοικοκυραίοι το σακούλι με το καλαμποκίσιο ψωμί, πήραμε κι ελιές από ένα ταγαράκι και φάγαμε. Πάνου που τελειώσαμε, να κι ένα παλικάρι ως 15 χρονών. Το παιδί του τσοπάνου. Είπαμε πως θάχουμε κακά ξεμπερδέματα, μ’ αυτό ευγενικά μας καλωσόρισε και σαν του είπαμε ποια η ανάγκη, που μας έκαμε να παραβιάσωμε το άσυλο του κονακιού τους, μας ρώτησε αν αρταινόμαστε να μας φέρει κατίκι για να φάμε. Τι ευγένεια ψυχής!. Πόσο βαθύ το αίσθημα της φιλοξενίας! Το στρώσαμε στην κουβέντα, φρέσκο μυαλό έχει το παλικάρι. Από ρώτημα σε ρώτημα μας πρόβαλε αστρονομικά προβλήματα». «Τι είναι από κάτω μας»; «Τα αστέρια που βλέπουμε ψηλά στον ουρανό, πόσο μεγάλα είναι»; Ποιητική φλέβα! Μείναμε με το στόμα ανοικτό από τη βουνίσια φρεσκάδα. «Έμαθες γράμματα;» «Τελείωσα το δημοτικό». «Θα σου στείλω ένα βιβλίο απ’ την Αθήνα να διαβάσεις για όλα όσα ρωτάς παιδί μου» είπε ο φίλος μου. Και πράγματι τούστειλε τον «Ουρανό» από τα βιβλία του Συλλόγου των ωφελίμων Βιβλίων. Τόλαβε δεν τόλαβε κανείς από τους δυο μας δεν πήρε ποτέ είδηση. Ούτε και τι απόγινε το βουνίσιο κείνο της Στρώμης παλικάρι. Τάχα να ζει;

 

(Λουκόπουλου Δημητρίου, Αύγουστος 1903)

Αναδημοσίευση πιο πάνω άρθρου: Τάκης Ντάσιος Σεπτ. 2020

Παραπομπές

(1) Γλωσσάρι

ξεβούνιασμα= όριο πλαγιάς και βουνού
αρταινόμαστε/αρτυμή=προσφάγι, τροφή που αρταίνει, τρίμματα τυριού
κατίκι/κατοίκι=το λασπερό τυρί
χεράμια=τα μάλλινα σκεπάσματα με ξόμπλια
κλώσματα=τα στριφογυρίσματα ποταμού
δούγες=η στενή κυρτή σανίδα, πλατιά στη μέση για την κατασκευή των βαρελιών
ζυγός=διάβαση ανάμεσα από δυο βουνά
ομάλια=ίσιωμα, οροπέδιο
γριντάλι=ψιλόσωμος
τσαρδάκι=τεχνητός ίσκιος ζώων
λαύρα=ζέστα
Βελούχια=πηγές με νερό, που το μεταφέρουν με αυλάκι ή σωλήνες
Κονάκι=κατάλυμα, η λέξη είναι τούρκικη Konak
Καταβόθρα=η Οίτη
Καρδάρες=ξύλινα αγγεία για γάλα
κούτουλες/κουτούλι=αγγείο για γάλα, κοτύλη,
κακάβια=χάλκινες κατσαρόλες,
Τσαντίλες=σακούλες που πήζουν το τυρί,
βεδούρες=μικρά ξύλινα αγγεία για γάλα,
Καρδαμπίκια=τα αγγεία των τσοπαναραίων

(2) Λοιδωρίκι/Λιδορίκι (έως 1940 Λιδωρίκι), υψ. 560 μ. στις ΝΔ. απολήξεις της Γκιώνας, δήμου Λιδορικίου νομού Φωκίδος. Στα 1928 είχε 1.537 κατοίκους, 1940 > 1.573, 1951 > 1.185, 1961 > 1.302, 1971 > 1.184, 1981 > 790, 1991 > 985, 2001 > 881. Γεγονότα: 1466-67 περιλαμβάνεται στο μεγάλο σαντζάκιο, που εδρεύει στα Τρίκαλα. 1537 έδρα αρματολικιού. 1689 έδρα στρατοπέδου, που οργάνωσαν οι Βενετοί. !821 28 Μαρτ. ο Δήμος Σκαλτσάς και ο Αναγνώστης Λιδωρίκης υψώνουν τη σημαία της επαναστάσεως ελευθερώνουν το Λιδωρίκι και κηρύσσουν την επανάσταση στη Δωρίδα. 1825 Μάϊ. Το έκαψαν οι Τούρκοι.

Προσήλιο (έως 1928 Σιγδίτσα), υψ. 840 μ. στις ανατολικές πλαγιές της Γκιώνας, δήμου Αμφίσσης νομού Φωκίδος. Στα 1928 είχε 1.038 κατοίκους, 1940 > 1.138, 1951 > 633, 1961 > 284, 1971 > 17, 1991 > 73, 2001 > 155

Στρώμη/Στρόμη και Στρώμνη, ύψ.900 μ. στις βόρειες παρυφές της Γκιώνας δήμου Καλλιέων νομού Φωκίδος. Στα 1928 είχε 386 κατοίκους, 1940 > 385, 1951 > 309, 1961 > 190, 1971 > 93, 1981 > 151, 1991 > 146, 2001 > 201.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Λουκόπουλου Δημητρίου 1930: Ποιμενικά της Ρούμελης, σειρά: Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων
Παπαθανασόπουλου Θανάση1982: Γλωσσάρι Ρουμελιώτικης ντοπιολαλιάς, εκδ. Θουκυδίδης
Πηνελόπη Ματσούκα (Επιμ.)2009: Γκιώνα,Βαρδούσια, Παρνασσός, σειρά πράσινος οδηγός, εκδ ΑΝΑΒΑΣΗ
Nέζη Νίκου2010: Τα Ελληνικά βουνά, γεωγραφική εγκυκλοπαίδεια, τόμος 2, Ηπειρωτική Ελλάδα (Πελοπόννησος,Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, εκδ. Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας Αναρρίχησης-κληροδότημα Αθ. Λευκαδίτη
Πεζοπορικός χάρτης2019: Γκιώνα, Βαρδούσια, κλίμακας 1:25.000 σειρά Topo 2,31 εκδ. Αnavasi

 

Πηγή: Ορεινογραφίες