Μελέτη Κων. Παπαχρήστου με τίτλο
« Πού εγεννήθη ο Αθανάσιος Διάκος»
( Ακαδημία Αθηνών, Πρακτικά 1939, Τόμος ΙΔ! )
2007
Η Μουσουνίτζα και η Αρτοτίνα, τα δύο γειτνιάζοντα και ορεινά χωρία της Ανατολικής Ρούμελης, προσπαθούντα να καθορίσωσιν επακριβώς τον τόπον της γεννήσεως του ηρωικού αγωνιστού της Επαναστάσεως του 1821 Αθανασίου Διάκου, περιεπλάκησαν εις δεινήν έριν και εκήρυξαν κατ’ αλλήλων τον πόλεμον. Αυτοσχέδιοι ιστορικοί ενδιαφερόμενοι πρωτίστως δια την ικανοποίησιν του τοπικιστικού των εγωισμού, αποβλέποντες αποκλειστικώς εις την εκμετάλλευσιν των καρπών πιθανής νίκης, δεν ετήρησαν τας απαραιτήτους προϋποθέσεις της ερεύνης, παρεμόρφωσαν και ηκρωτηρίασαν την γραπτήν και προφορικήν παράδοσιν, δεν κατενόησαν την λεπτότητα και την σοβαρότητα του ζητήματος, όπερ και άλλοτε εγένετο αντικείμενον διαμάχης παρομοίας. Διότι η φιλονικεία Αρτοτινών και Μουσουνιτζιωτών υφίσταται καθ’ όλην την μεταεπαναστατικήν εκατονταετίαν, περιοδικώς αναβλαστάνουσα και κρατούσα εις διαρκή αντίθεσιν τους φιλίστορας πατριδολάτρας.
 |
| Κ. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ (1915 – 1990) |
Ιστοριοδίφαι και ιστορικοί, αντιμετωπίζοντες κράμα λειψάνων αυθεντικών ειδήσεων και ποικίλων μύθων, πλουσιοτάτων εις πλοκήν, οσάκις επιδεξίως και εντέχνως δεν επεζήτησαν να παρακάμψωσι τον επικίνδυνον σκόπελον, ανέφερον ως τόπον γεννήσεως είτε την Μουσουνίτζαν είτε την Αρτοτίναν, άλλοι μεν άνευ επεξηγήσεως της γνώμης των, άλλοι δε δικαιολογούντες και ενισχύοντες ταύτην δια της παραθέσεως γενεαλογικών πληροφοριών, ειλημμένων συνήθως εξ εργασιών προγενεστέρων μελετητών ή εκ της παρά τω λαώ διασωζομένης προφορικής παραδόσεως. Η γνώμη των μελετητών των παρεμπιπτόντως και αβασανίστως σημειούντων γενέτειραν του Διάκου ουσιαστικώς στερείται βαθυτέρας αξίας. Ο Φιλήμων, ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, ο Κόκκινος, οι πολυπληθείς συντάκται των ποικιλωνύμων εγχειριδίων της ιστορίας των νεοτέρων χρόνων και των παντοειδών ιστορικού περιεχομένου συγγραφών, αδύνατον ήτο να καταναλώσωσι χρόνον εις επιπόνους και εν πολλοίς αγόνους ιστοριοδιφικάς ερεύνας, σκοπόν εχούσας την επίλυσιν λεπτομερειακών και επουσιωδών προβλημάτων. Ακόμη και τα γραφόμενα των δύο παλαιών μελετητών, Παναγιώτου Ροδίου και Χριστοφόρου Περραιβού, δεν μας οδηγούσιν εις εξαγωγήν τελικών συμπερασμάτων, αν και χρονικώς ευρίσκωνται εγγύτατα των γεγονότων της Επαναστάσεως. Ο συνταγματάρχης Π. Ρόδιος τυπώσας την πρώτην βιογραφίαν του Αθανασίου Διάκου το 1835 εις το περιοδικόν του Κ. Αξελού «Έφορος Στρατιωτικός» αντιπαρέρχεται επιτροχάδην το ζήτημα της γενεαλογίας « Ο Αθανάσιος, όστις Διάκος φέρεται δια στόματος, ην εξ Αρτοτίνης της κατά Λιδωρίκιον κωμοπόλεως». Ούτος φυσικόν είναι να μη γνωρίζη καταλεπτώς πρόσωπα και πράγματα της Ηπειρωτικής Ελλάδος και ιδία της Ρούμελης, ασήμαντα περιστατικά του ιδιωτικού βίου νεωτέρων στρατιωτικών και πολιτικών φυσιογνωμιών. Βεβαίως συλλέξας άφθονον υλικόν, κατώρθωσε να διασαφήση ικανοποιητικώτατα την σύμπραξιν και την ενεργόν συμμετοχήν του ήρωος της Αλαμάνας εις τον απελευθερωτικόν αγώνα και επέτυχε να δώσει πλήρη εξιστόρησιν των πράξεων εκείνου. Ατυχώς αι οπωσδήποτε σοβαραί αποκαλύψεις του Ροδίου περιορίζονται εις τον δημόσιον βίον και δεν επεκτείνονται εις τον ιδιωτικόν. Την οικογενειακήν ζωήν εδυσκολεύετο να παρακολουθήση. Εσημείωσεν γενέτειραν του Διάκου την Αρτοτίναν, χωρίς να αιτιολογήση την γνώμην του και χωρίς να επιμείνη εις την διαλεύκανσιν του γενεαλογικού δένδρου της οικογενείας. Αφού και ο σύγχρονος του Ροδίου Χ. Περραιβός, συμμετασχών εις τας περισσοτέρας ανά την Ρούμελην στρατιωτικάς επιχειρήσεις των Ελλήνων και φίλος προσωπικός των ηγουμένων των μαχών της κεντρικής Ελλάδος πολεμιστών γράφει : « Η πατρίς αυτού είναι το χωρίον Μουσινίτζα λεγόμενον της επαρχίας Λοιδορικίου, από το οποίον απέχει ώρας εξ ». ο Ρόδιος λοιπόν και ο Περραιβός καίπερ σύγχρονοι διαφωνούσι και αδυνατούσι να λύσωσι τον Γόρδιον δεσμόν. Ομοίως και οι ακολουθήσαντες τον Ρόδιον Αλέξανδρος Σούτσος και Φάνης Μιχαλόπουλος.
Εις την προσπάθειαν της εξακριβώσεως του τόπου της γεννήσεως του Διάκου, προσφέρουσι θετικήν επικουρίαν οι ερευνηταί εκείνοι, οίτινες εχρησιμοποίησαν εν πλάτει την ζώσαν εις τας ημέρας των δημώδη παράδοσιν προς αδιάσειστον θεμελίωσιν της απόψεώς των. Και εξ αυτών μερικοί ηρκέσθησαν εις την αντιγραφήν παραδόσεως περιεχομένης εις εργασίαν προγενεστέρου ερευνητού, επιφέροντες ενίοτε δευτερευούσης σημασίας συμπληρώσεις ή τροποποιήσεις .
Ο Γ. Κρέμος πρώτος κατέγραψε δημοτικήν Αρτοτινήν παράδοσιν : « Τω 1760 εκ της άνω Μουσουνίτσας κατήλθεν εις Αρτοτίναν Γεώργιός τις νεανίσκος, ορφανός μητρός τε και πατρός και πενέστατος. τούτον υιοθέτησεν ο θείος αυτού Αθανάσιος Γραμματικός, εξ ου, ως υιοθετηθείς, ωνομάσθη Γεώργιος Ψυχογυιός. Ο Γεώργιος έλαβε σύζυγον την Χρυσούλαν εξ ων εγεννήθησαν πέντε τέκνα ήτοι : 1. Σοφία, 2. Καλομοίρα, 3. Απόστολος, 4. Κωνσταντίνος, 5. Αθανάσιος. Εκ των πέντε τέκνων του Γεωργίου Ψυχογυιού, η μεν Σοφία συζευχθείσα τον Κωνσταντίνον Κούσταν εγέννησεν εννέα τέκνα, άπερ ήσαν : 1. Γκόλφω συζευχθείσα τον Τσόλην, ου οικογένεια σώζεται ποιμενική. 2. Φέγγω λαβούσα τον Αθανάσιον Ζαρονίκον συμοπλεμιστήν του Διάκου, 3. Απόστολος, 4. Χρυσούλα, 5. Γεώργιος, 6. Αικατερίνα λαβούσα τον Δημήτριον Κολοβόν, 7. Βασίλειος ιερεύς γενόμενος, 8. Ζωίτσα λαβούσα τον Δήμον Τζουβελέκαν εν χωρίω Κολοκυθιά, 9. Ιωάννης. Το δε δεύτερον τούτων η Καλομοίρα, έλαβε σύζυγον τον Κώσταν Αυγέρην ή Σταμάτην εξ Αρτοτίνης, εξ ης εγεννήθησαν τα δύο τέκνα : 1. Γεώργιος, 2. Ιωάννης, ων η οικογένεια καλούνται Σταματόπουλοι. Το δε τρίτον, ο Απόστολος, μετά της μητρός αυτού Χρυσούλας, της γυναικός και του θυγατρίου ριφθέντες εις την φυλακήν της Υπάτης, άμα εγένετο ο Διάκος κλέφτης, απέθανον. Το δε τέταρτον ο Κωνσταντίνος Μασσαβέτης επωνομασθείς εκ του θετού αυτού πατρός, εγέννησε δύο υιούς, οίτινες ωνομάσθησαν : 1. Γεώργιος, 2. Δήμος. Ο Κωνστααντίνος ούτος εφονεύθη παρά το πλευρόν του Διάκου εν τη μάχη της Αλαμάνας, το δε πτώμα αυτού μετεχειρίσθη ο Διάκος ως προμαχώνα μικρόν τι προ της πληγής και της συλλήψεώς του. Το δε πέμπτον τέκνον του Γεωργίου Ψυχογυιού, ο Αθανάσιος, είναι ο περί ου ο λόγος ημέτερος ήρως του 1821 Αθανάσιος Διάκος. Ούτος εγεννήθη το 1781».
Ο Κρέμος λοιπόν τον Μάϊον του 1883 αγνοεί το επώνυμον του πατρός του Διάκου. Το 1876 είχεν αποφύγει να αναγράψη γενέτειραν. Το 1883, ολίγον μετά τον Μάϊον, τονίζει και πάλιν : « Ο Διάκος οκογενειακόν όνομα δεν είχε, νεώτατος ων υιός Γιάννη τινός αγνώστου καταγωγής», τον Φεβρουάριον δε του 1884, επανορθοί πάντα τα υπ’ αυτού προλεχθέντα, δια της δηλώσεώς του : « Ο αείμνηστος Αθανάσιος Διάκος Δωριεύς εκ Λοιδωρικίου ».
Καθίσταται ούτω φανερόν, ότι ο Κρέμος έχων αμφιβολίας περί της γνησιότητος της παραδόσεως την οποίαν ήκουσεν ότε μετέβη το 1876 εις Αρτοτίναν, αναγκάζεται να λαμβάνη θέσιν μη σταθεράν απέναντι του γενεαλογικού ζητήματος.
Την ιδίαν δημώδη παράδοσιν αναγράφουσιν ο ιατρός Κωνσταντίνος Διάκος, ο αξιόλογος ιστοριοδίφης και λαογράφος Δ. Λουκόπουλος και ο Ιωάννης Βάρδος. Ο ιατρός Διάκος, το 1926, λέγει, ότι ο επονομασθείς Ψυχογυιός ωνομάζετο Πανουργιάς. « Ο Αθανάσιος Διάκος εγεννήθη εν Αρτοτίνη παρά του Κωνσταντίνου Ψυχογυιού, καταγομένου εξ Άνω Μουσουνίτσης εκ της οικογενείας Πανουργιά όστις είχεν υιοθετηθή παρά του εν Αρτοτίνη εκ μητρός πρώτου θείου του Γραμματικού ονομαζομένου και ως θετός υιός έλαβε το όνομα Ψυχογυιός. Αφού αποκατεστάθη εν Αρτοτίνη ενυμφεύθη και έλαβεν ως σύζυγον θυγατέρα του εξ Αρτοτίνης Μπουκουβάλα, μετά της οποίας εγέννησε τρεις υιούς τον Απόστολον Ψυχογυιόν, τον Δημήτριον τον επονομασθέντα Μασαβέταν και τον Αθανάσιον Ψυχογυιόν τον περί ου η έρις ήρωα, θυγατέρας δε δύο την Καλομοίραν και την Σοφίαν. Ο μεν Ψυχογυιός μετά του μεγαλυτέρου υιού του Αποστόλου ( αδελφού του ήρωος ) απέθανεν εις τας φυλακάς Υπάτης, η δε σύζυγός του Ψυχογίνα ( μήτηρ του ήρωος ) μετά των θυγατέρων και του Αθανασίου ορφανοί και καταδιωκόμενοι παρά των Τούρκων, αποξενωθέντες δε και της οικίας των διέμενον εν τινι καλύβη όοπυ υπάρχει και μηλέα ήδη φέρουσα την τοπωνυμίαν « ψυχογίνα τη μηλιά», έτι και νυν, και ο Δημήτριος ο επικληθείς Μασαβέτας κατέφυγεν εις Μουσουνίτσαν πατρίδα του πατρός του Πανουργιά. Αι αδελφαί του ήρωος αποκατεστάθησαν εν Αρτοτίνη, η μεν Καλομοίρα υπανδρευθείσα τον Γεώργιον Σταμάτην, η δε Σοφία τον εκ Παλουκόβης την καταγωγήν Κωνσταντίνον Κούσταν, όστις τυγχάνει και ο πάππος του υποφαινομένου».
Και ο Λουκόπουλος και ο Βάρδος ήντλησαν εκ της αυτής Αρτοτίνης πηγής. Ο Κρυστάλλης εδανείσθη την παράδοσιν του Κρέμου. Ενώ τας δημώδεις της Μουσουνίτζης παραδόσεις διέσωσαν ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Σπυρίδων Φόρτης και ο Α. Γούδας. Ο Βαλαωρίτης γράφει: « Ο δε Αθανάσιος ( Γραμματικός ) τυχών αμνηστείας απεσύρθη εις την πατρίδα αυτού όπου και ετελεύτησε καταλιπών τρεις υιούς τον Μήτρον, τον Κωστούλαν, τον Νίκον και μίαν θυγατέρα την Στάμω. Ο Μήτρος και ο Κωστούλας συνεστράτευσαν και συνηγωνίσθησαν μετά του εκ Βουνιχώρας Βλαχοθανάση ύστερον δε συνετάχθησαν τω Ανδρούτσω παραλαβόντι την αρχηγίαν, και παρηκολούθησαν πιστώς εις την τρικυμιώδη πνοήν της λαίλαπος εκείνης. Και ο μεν Κωστούλας αξίως λόγου μαχόμενος έπεσε κατά την εν έτει 1796 αείμνηστον δια τη Πελοπόννησον κάθοδον του Ανδρούτσου. Ο δε Μήτρος συμμαχήσας μετά του Λουκά Καλλιακούδα εφονεύθη και ούτος εν τη κατά το 1802 μάχη της Καβρολίμνης. Ο μόνος επιζήσας εκ των τριών αδελφών Νίκος αφιερωθείς παιδιόθεν εις τον ποιμενικόν βίον έζησεν εν Μουσουνίτζη, τελευτήσας δε εν έτει 1809 κατέλιπε δύο υιούς, Μήτρον επονομαζόμενον Μασαβέταν ως υιοθετηθέντα παρά του Ιωάννου Μασαβέτα ατέκνου συζύγου της εκ πατρός θείας αυτού Στάμως, και τον Αθανάσιον». Ο Φόρτης ακολουθήσας διαφόρους αξιοπίστους πηγάς και παραδόσεις πολλών ενδόξων συναγωνιστών του, ιδίως δε τας σημειώσεις του ατρομήτου οπαδού του Β. Βούσγου, λέγει «εγένοντο δε υπό του Νίκου παίδες δύο. Πρεσβύτερος μεν ο Μήτρος, ος, θετός υιός του Ιωάννου Μασσαβέτα, συζύγου της ατέκνου προς πατρός θείας αυτού Στάμως γενόμενος, απεκλήθη Μασσαβέτας, νεώτερος δε ο Αθανάσιος, ο περιφανής ήρως Διάκος». Τον Βαλαωρίτην και τον Φόρτην ηκολούθησε και ο Γούδας.
«Ο Κρέμος, ο Βαλαωρίτης, ο Λουκόπουλος κ.α. θίγοντες το πρόβλημα της γενετείρας παρέχουσι το γενεαλογικόν δένδρον της οικογενείας του Αθανασίου Διάκου, στηριζόμενοι εις προφορικάς ανακοινώσεις ηλικιωμένων ανθρώπων του λαου». Ο λαός φιλοστόργως διεφύλαξε λαμπράς εκδηλώσεις κρισίμων στιγμών του Ελληνισμού.
Εφ’ όσον ελλείπουσι θετικώτερα βοηθήματα, π.χ. έγγραφα, ληξιαρχικά βιβλία, επιστολαί, εκθέσεις επίσημοι, η προφορική παράδοσις τα μέγιστα συμβάλλει εις την αποκάλυψιν της ιστορικής αληθείας. Απαραιτήτως όμως πρέπει να αποβληθώσι της στοματικής παραδόσεως αι σκόπιμοι παρεμβολαί κακοπίστων ερευνητών, αι τολμηραί συρράψεις και συμπληρώσεις ευφυών μελετητών. Συγκρίνοντες την δημώδη παράδοσιν των ιστορικών κειμένων με την σημερινήν ζώσαν παράδοσιν, ευκόλως θα ανεύρωμεν τας νοθευούσας την παράδοσιν προσθήκας και μεταβολάς. Αλλά επιπροσθέτως απαιτείται συνεξέτασις των αντιφασκουσών και συγκρουομένων καθαρώς λαϊκών παραδόσεων, δια να προσδιορισθώσι τα παρεισφρήσαντα μυθικά στοιχεία. Ούτω εξ όλων αυτών των παραδόσεων, θα εξαχθή μία βασική αρχική παράδοσις, η οποία περισσότερον οποιαδήποτε άλλης θα προσεγγίζη την πραγματικότητα, εξ ης και έχει απορρεύσει.
Αντιφάσκουσι και αι αφορώσαι την καταγωγήν του Διάκου δημώδεις παραδόσεις. Ο Κρέμος εις την μελέτην του 1883 υποστηρίζει, ότι ο πατήρ του Διάκου, υιοθετηθείς παρά του Αρτοτινού Αθανασίου Γραμματικού ωνομάσθη Ψυχογυιός και ότι απέκτησε πέντε τέκνα εκ της Χρυσούλας, την Σοφίαν, την Καλομοίραν, τον Απόστολον, τον Κωνσταντίνον και τον Αθανάσιον. Ο Κωνσταντίνος υιοθετήθη ωσαύτως παρά του Μουσουνιτζιώτη Μασσαβέτα και ωνομάσθη Μασσαβέτας. Ο ιατρός Διάκος λέγει ότι ο ήρως της Αλαμάνας είχεν οικογενειακόν όνομα Πανουργιάς και ότι το τέταρτον τέκνον του Ψυχογυιού ελέγετο Δημήτριος. Ο Βαλαωρίτης και Φόρτης φρονούσαν, ότι ο Μουσουνιτζιώτης Αθανάσιος Γραμματικός είναι ο προπάτωρ του Διάκου. Ο υιός του Γραμματικού, ο ποιμήν Νικόλαος Γραμματικός είχε δύο υιούς , τον Μήτρον και τον Αθανάσιον. Ο Μήτρος εγένετο θετός υιός του συζύγου της θείας του Μασσαβέτα. Το κύριον όνομα του αδελφού του Διάκου ήτο Κώστας. Τούτο μαρτυρελί αδιαψεύστως ενυπόγραφον πιστοποιητικόν του Στρατηγού Ιωάννου Γκούρα, εναποκείμενον εις το Αρχείον Αγωνιστών του τμήματος χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Ατυχώς αγνοούμεν και την γενέθλιον γην του συντρόφου του Κωνσταντάρα, Αθανασίου Γραμματικού. Τον περίφημον αρματωλόν διεκδικούσι και η Αρτοτίνα και η Μουσουνίτζα. Ο Ν.Α. Βέης γράφει : «Αρματωλός εκ Μουσουνίτζης της Παρνασσίδος, ακμάσας κατά το β΄ ήμισυ του ΙΗ΄ αιώνος. Κατ’ αρχάς ηγωνίσθη υπό τον αρματωλόν Κωνσταντάραν τον εξ Αγίας Ευθυμίας, μετά δε τον θάνατον τούτου εσχημάτισεν ίδιον αρματωλικόν σώμα, όπερ έδρασες κυρίως εν Παρνασσίδι και Δωρίδι. Ο υιός αυτού Νίκος ( αποθανών περί το 1800 ) υπήρξε πατήρ του Αθανασίου Διάκου.
Την οικογένειαν Πανουργιά δυνάμεθα επιτυχέστερον να αναζητήσωμεν. Ο ιατρός Διάκος συμπληρωματικώς επιλέγει διαμένουσα [ η οικογένεια ] και σήμερον εν Μουσουνίτση περιλαμβάνει και τους Δήμον Πανουργιάν και Κ.Δ. Πανοπυργιάν». Κατά την πρόσφατον μετάβασίν μου εις Μουσουνίτζαν ανεύρον οικογένειαν Πανουργιοπούλων, ήτοι Κ.Δ Πανουργιόπουλον και Δημ.Κ. Πανουργιόπουλον και όχι Δήμον Πανουργιάν και Κ.Δ. Πανουργιάν. Ερευνήσας επισταμένως τα αρχεία της κοινότητος Μουσουνίτσης κατήρτισα πίνακα εμφαίνοντα πλήρως τας από του 1821 περίπου και εντεύθεν διακλαδώσεις του δένδρου της οικογενείας. Οι πρόγονοι των ζώντων και σήμερον Πανουργιοπούλων αρχήθεν είχεν το όνομα, Παπακώστας. Έζησαν δε τρεις αδελφοί Παπακώστα, ο Πανουργιάς, ο Δήμος και ο Λάμπρος. Ούτος έσχεν υιούς τους Ιωάννην, Ευθύμιον, Δημήτριον και Γεώργιον. Απόγονοι αυτών κατοικούσιν εις Μουσουνίτζαν, οι εξής : Ε. Παπακώστας, Ι. Παπακώστας, Ανδρέας Παπακώστας, Γεώργιος Παπακώστας, Ιωάν. Ευθ. Παπακώστας και Ευστ. Ευθ. Παπακώστας. Ο δεύτερος αδελφός, ο Δήμος απέκτησε υιόν τον Κώσταν. Ο Κώστας απώλεσε το όνομα Παπακώστας και έλαβε το όνομα Δημόπουλος. υιός του Δήμου. Υιοί του Κώστα Δημοπούλου ήσαν ο Λεωνίδας, ο Δημήτριος, ο Γεώργιος, ο Αθανάσιος, ο Ιωάννης, όστις και σήμερον ζη, τέκνα των αδελφών Δημοπούλου διαμένουσι εις το χωρίον των. Ο τρίτος αδελφός Παπακώστας, ο Πανουργιάς (Παναγιώτης) απέκτησεν υιούς, τον Δήμον, τον Κώσταν, τον Γεώργιον, τους επονομασθέντας Πανουργιοπούλους ( Πανουργιόπουλα, τα παιδιά του Πανουργιά). Ο Κώστας Πανουργιόπουλος είχεν υιούς τον Δημ. Κ. Πανουργιόπουλον και τον Παναγιώτην. Ο Δήμος είχεν υιούς μεν τον Παναγιώτην και τον Κώσταν, εγγόνους δε τον Π.Κ. Πανουργιόπουλον και τον Δ.Κ. Πανουργιόπουλον. Ο Κώστας Δ. Πανουργιόπουλος και ο Δημ. Κ. Πανουργιόπουλος είναι οι Πανουργαίοι του ιατρού Διάκου. Ο δε υιός του Πανουργιά Παπακώστα, ο πρώτος Πανουργιόπουλος, ο Δήμος Πανουργιά Πανουργιόπουλος εις τα ληξιαρχικά βιβλία της κοινότητος Μουσουνίτζης φέρεται γεννηθείς τοπ 1839. επομένως ο πατήρ αυτού, ο Πανουργιάς, θα εγεννήθη προ του 1821.
Πανουργαίοι ούτε υπάρχουν ούτε υπήρξαν εις την Μουσουνίτζαν. Ερευνηταί τινες έπλασαν τον μύθον της οικογενείας Πανουργιά και παρενέβαλον αυτόν αριστοτεχνικώς εις την γνησίαν δημώδη Αρτοτινήν Παράδοσιν, δια να καλύψωσι χάσματα της άλλως ελλιπούς διηγήσεώς των. Ουδαμού της Ρούμελης κατονομά ζονται Πανουργαίοι οι πρόγονοι του Διάκου. Ο Κρέμος συμβουλευθείς τον ιατρόν Διάκον και τους ζώντας το 1876 Αρτοτινούς, θα έπρεπε να εμάνθανε το επώνυμον του πατρός του Διάκου. Οι του Κρέμου πληροφοριοδόται επανέρχονται αργότερον και αναφέρουσιν ανύπαρκτον οικογένειαν.Απευθυνθείς προς γέροντας της Μουσουνίτζης και άλλων περιφερειών, της Δωρίδος, της Λοκρίδος, της Φθιώτιδος, έλαβον την απάντησιν, ότι το οικογενειακόν όνομα του Διάκου είναι Μασσαβέτας. Ο Νίκος Μασσαβέτας είχεν υιούς τον Κώσταν, τον Αθανάσιον και πιθανώς και τον Απόστολον και κόρην την Σοφίαν. Ο Βαλαωρίτης ανάγων την καταγωγήν του Διάκου την οικογένειαν του Γραμματικού, εφεύρε πλανηθείς την υιοθεσίαν του Κώστα και την μετονομασίαν αυτού εις Μασσαβέταν. Ισχυρώς διατηρουμένη δημοτική παράδοσις μνημονεύει κατηγορηματικώς ως πατέρα του Διάκου τον Μασσαβέταν. Και μη υπάρχοντος άλλου οικογενειακού ονόματος ασφαλώς η δημώδης παράδοσις διασώζει το πραγματικόν επώνυμον. Η δε μέλλουσα εξέτασις της γενεαλογίας του αρματωλού Γραμματικού, θα αποδείξη, αν είναι ή δεν είναι το όνομα του Γραμματικού παρωνύμιον του ονόματος Μασσαβέτας.
Ο Νίκος Μασσαβέτας λαβών εις γάμον την Αρτοτινήν Χρυσούλαν, το γένος Καφούρα, εγέννησε υιούς τον Κώσταν και τον Αθανάσιον και κόρην την Σοφίαν. Η Σοφία ενυμφεύθη τον Κώσταν Κούστα και εγκατεστάθη εις το χωρίον της μητρός της, την Αρτοτίναν. Υιός του Νίκου Μασσαβέτα φαίνεται ότι εγένετο και ο Απόστολος. Κόρη, δευτέρα, ασφαλώς δεν υπήρχεν. Ο Κρέμος γράφει, ότι οι γονείς του Διάκου και ο Απόστολος απέθανον εντός των φυλακών Υπάτης. Ο Διάκος και ο Λουκόπουλος γράφουν, ότι η Χρυσούλα έζησεν εις την καλύβην του αρματωλού Σιαφάκα. Βέβαιον είναι ότι την επαύριον της Ελληνικής Επαναστάσεως δεν έζη η μήτηρ του Διάκου. Σύνταξιν δραχμών 24 έλαβεν μόνον η σύζυγος του επίσης υπέρ πατρίδος φονευθέντος αδελφού του Διάκου, Κώστα Μασσαβέτα.
Ο πατήρ του Διάκου ουδέποτε ωνομάσθη Ψυχογυιός και ουδέποτε κατώκησεν εις την Αρτοτίναν. Παρέμεινεν εις Μουσουνίτζαν και εκεί συνεκρότησε την οικογένειάν του. Αι δύο υιοθεσίαι, αι δύο μετοικεσίαι και η πολυωνυμία του πατρός του Διάκου προκαλούν κατάπληξιν. Δημώδης παράδοσις, ήτις γνωρίζει την Αρτοτίναν ως γενέτειραν του Διάκου, ανεπτύχθη ενωρίς αφ’ ενός μεν ένεκα της Αρτοτινής καταγωγής της Χρυσούλας και του ανδρός του τέκνου αυτής Κώστα Κούστα, αφ’ ετέρου δε ένεκα του εγκλεισμού του νεαρού Αθανασίου εις την παρά την Αρτοτίναν Μονήν του Ιωάννου του Προδρόμου.
Ο Διάκος, υιός του Νίκου Μασσαβέτα, εγεννήθη εις την κωμόπολιν της Παρνασσίδος την Μουσουνίτζαν, καθώς πληροφορούσιν και ο Περραιβός και ο Φιλήμων και άλλοι ιστορικοί και ιστοριοδίφαι».
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ
- Σχόλια στη μελέτη Παπαχρήστου (1939)
με τίτλο «Που εγεννήθη ο Αθανάσιος Δίακος»
- Νέα Στοιχεία
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Έχουν περάσει 65 χρόνια από την ανακοίνωση της εργασίας του φιλόλογου Κων. Παπαχρήστου στην Ακαδημία Αθηνών από τον καθηγητή Αντ. Κεραμόπουλο.
Απ’ όσα γνωρίζουμε, συστηματικός σχολιασμός του περιεχομένου της δεν έχει υπάρξει μέχρι τώρα.
Αυτός είναι ο σκοπός αυτού του σημειώματος.
Θα ακολουθήσουμε τη σειρά της επιχειρηματολογίας Παπαχρήστου χωρισμένη σε, όσο είναι δυνατόν, επί μέρους κεφάλαια, σχολιάζοντας κάθε κεφάλαιο με βάση στοιχεία από επίσημες πηγές που ήταν ήδη δημοσιευμένα κατά τη σύνταξη της μελέτης. Από αυτά όσα δεν αναφέρονται στη μελέτη θα χαρακτηρίζονται ως «Νέο στοιχείο».
Γράφει, εισαγωγικά, ο Παπαχρήστου ότι «η φιλονικία Αρτοτινών και Μουσουνιτσιωτών υφίσταται καθ’ όλην την μετεπαναστατικήν εκατονταετίαν περιοδικώς αναβλαστάνουσα και κρατούσα εις διαρκή αντίθεσην τους φιλίστορας πατριδολάτρας.
Η αλήθεια είναι ότι η «φιλονικία» κάνει δειλά την εμφάνισή της στη δεκαετία του 1920 με την πρώτη προβολή της Άνω Μουσουνίτσας ως γενέτειρας του Διάκου κατά την εγκατάσταση του ανδριάντα του Ήρωα στην πλατεία του χωριού και, βέβαια, κορυφώνεται στη δεκαετία του 1930 με την ανακοίνωση της εργασίας Παπαχρήστου στην Ακαδημία Αθηνών το 1939.
2. ΠΑΝ. ΡΟΔΙΟΣ
Μέλος του μετεπαναστατικού τακτικού στρατού, έφθασε μέχρι το βαθμό του στρατηγού ενώ επί Καποδίστρια χρημάτισε Υπουργός των Στρατιωτικών. Δημοσίευσε την πρώτη βιογραφία του Αθαν. Διάκου στην ελληνική και γαλλική με αναφορά της Αρτοτίνας ως γενέτειράς του (Περιοδικό «Έφορος Στρατιωτικός», Ναύπλιο 1835).
Ο Παπαχρήστου, εκφράζοντας αμφιβολίες για την ακρίβεια της αναφοράς από τον Ρόδιο της Αρτοτίνας ως γενέτειρας του Ήρωα γράφει ότι «ούτος φυσικόν είναι να μην γνωρίζει καταλεπτώς πρόσωπα και πράγματα της Ηπειρωτικής Ελλάδος και ιδία της Ρούμελης» και «εσημείωσε γενέτειρα του Διάκου την Αρτοτίναν χωρίς να αιτιολογήσει την γνώμην του». Άραγε πως θα μπορούσε να αιτιολογήσει την γνώμη του; Προφανώς με την παράθεση πιστοποιητικού γέννησης του ή επιτόπιο έρευνα με καταγραφή αυθεντικών μαρτυριών. Το πρώτο ήταν αδύνατο ενώ το δεύτερο το έκανε ειδικός επιστήμων, ο ιστορικός Κρέμος όπως θα δούμε στο σχετικό κεφάλαιο πιο κάτω.
3. ΧΡ. ΠΕΡΑΙΒΟΣ
Σημαντικός αγωνιστής (στρατηγός).
Στα «Απομνημονεύματα Πολεμικά» που δημοσιεύτηκαν το 1836 αναφέρει «το χωρίον Μουσουνίτζα λεγόμενον της επαρχίας Λοιδωρικίου» ως πατρίδα του Διάκου.
Όμως στην εισαγωγή του βιβλίου γράφει ότι «αφ’ όσους πολέμους θέλω διηγηθή, εξαιρουμένων τεσσάρων, δηλαδή των Θερμοπυλών, Γραβιάς, Βασιλικών και Δερβενακίων της Πελοποννήσου εις όλους τους άλλους παρευρέθην κ.λ.π» Και ενώ όλους τους άλλους πολέμους που αναφέρονται στα Απομνημονεύματα τους αναφέρει λεπτομερώς «δια τους ρηθέντας τέσσερις θέλω τους διηγηθώ με συντομίαν, γράφων όχι όσα μ’ έγραφεν ή ελεγεν έκαστος κ.λ.π».
Ασφαλώς τα ίδια εύλογα ερωτήματα που έθεσε πιο πάνω ο Παπαχρήστου για το Ρόδιο ισχύουν και για τον Περαιβό, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την κραυγαλέα ανακρίβεια του τελευταίου όσον αφορά την ημερομηνία της μάχης των Θερμοπυλών (Αλαμάνας): Γράφει ο Περαιβός ότι «γέγονε η μάχη αυτή τη 14 Απριλίου 1821 ημέρα Πέμπτη της Διακαινησίμου εβδομάδος» ενώ έγινε στις 22 Απριλίου και βέβαια το Πάσχα, το έτος αυτό, ήταν πράγματι στις 10 Απριλίου.
Παρά ταύτα ο Περαιβός (και ο Φιλήμων) είναι οι δύο επώνυμοι συγγραφείς που ο Παπαχρήστου ονομαστικά επικαλείται για υποστήριξη του συμπεράσματος της εργασίας του.
4. «ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ», ΙΑΚΩΒΟΥ ΡΑΚΑΒΗ, ΑΘΗΝΑΙ 1853 Νέο στοιχείο
Το τρίτομο έργο του Ραγκαβή περιλαμβάνει «Περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της Αρχαίας και Νέας Ελλάδος» με τον πρώτο τόμο να περιλαμβάνει την «Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα».
Το έργο περιλαμβάνει λεπτομερή στοιχεία για την ιστορία της περιοχής, τη φυσική γεωγραφία, τη διοικητική διαίρεση, τον πληθυσμό με βάση την απογραφή του 1851, τα παραγόμενα προϊόντα κ.λ.π. Αποτελεί, με σύγχρονη ορολογία, ένα οιωνοί εγχειρίδιο Πατριδογνωσίας και είναι φανερό ότι οι πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό έχουν συλλεγεί με συστηματικό τρόπο, πιθανότατα με επιτόπια επίσκεψη του συγγραφέα και/ή συνεργατών του. Οι λεπτομέρειες που περιλαμβάνει (φυσική γεωγραφία, προϊόντα κ.λ.π) σχεδόν ουδεμία αφήνουν αμφιβολία γι αυτό.
Το βιβλίο εκδόθηκε το 1853, άρα τα στοιχεία που περιλαμβάνει έχουν συλλεγεί αρκετά νωρίτερα και, εν πάση περιπτώσει, πολύ κοντά στα γεγονότα του 1821. Έχουν περάσει μόλις 25 – 30 χρόνια και άρα οι μνήμες δεν μπορεί παρά να είναι πολύ νωπές.
Γράφει λοιπόν ο Ραγκαβής στο κεφάλαιο «ΦΩΚΙΣ»:
ΕΠΑΡΧΙΑ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΟΣ
ΔΗΜΟΣ ΚΥΤΙΝΙΩΝ
Άνω Μουσουνίτσα, προϊόντα τα αυτά, 1 ποταμός, 1 ρεύμα, δάση μεγάλα, οικίαι 100, κάτοικοι 588
Πιο κάτω στο κεφάλαιο «ΔΩΡΙΣ» αναφέρονται:
ΕΠΑΡΧΙΑ ΔΩΡΙΔΟΣ
ΔΗΜΟΣ ΚΡΟΚΥΛΕΙΟΥ
Αρτοτίνα (1), προϊόντα τα ανωτέρω και οίνος, 1 ποταμός, 3 ρεύματα χρήσιμα, οικίαι 199, κάτοικοι 1052 με υποσημείωση (1):
«Η Αρτοτίνα ην πατρίς του περιφήμου ήρωος Διάκου (Αθανασίου), ος υψώσας πρώτος την σημαίαν της επαναστάσεως την 28ην Μαρτίου 1821 και αριστεύσας κατά την Λεβαδιάν και αλλαχού, εμαρτύρησε, συλληφθείς και ανασκολπισθείς εις Λαμίαν υπό του Ομέρ – Βριόνου».
Ο Ραγκαβής, ενώ ουδόλως ασχολείται στο έργο του με την επανάσταση και τις μάχες του 1821, εντούτοις αισθάνεται την ανάγκη να καταγράψει την πληροφορία για την γενέτειρα του Διάκου.
Εδώ ανακύπτει το εύλογο ερώτημα γιατί το έκανε. Μια εύκολη απάντηση θα ήταν λόγω ιδιαίτερων δεσμών που είχε με την Αρτοτίνα την οποία ήθελε με αυτόν τον τρόπο να προβάλει που όμως στερείται οποιαδήποτε βάσεως.
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ίσως είναι πολύ απλούστερη: Ο Ραγκαβής, συλλέγοντας το υλικό για το έργο του ήλθε σε επαφή με πηγές και ανθρώπους που είχαν ζήσει τα γεγονότα του 1821. Η θυσία του Διάκου, πολύ πρόσφατη, είχε συνταράξει το Πανελλήνιο, ιδιαίτερα δε την περιοχή που καλύπτει ο συγκεκριμένος τόμος και ο Ραγκαβής πρέπει να θεώρησε την υποσημείωση ως απότιση φόρου τιμής προς την γενέτειρα του Ήρωα. Είναι η μόνη λογική εξήγηση.
Και βέβαια δεν θα είχε λόγο να το κάνει εάν δεν ήταν βέβαιος για την ακρίβεια της σχετικής πληροφορίας. Αντίτυπό του έργου του Ραγκαβή βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Συλλόγου Αρτοτινών «Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ».
5. Φ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Νέο στοιχείο
Το Υπουργείο Παιδείας ζήτησε το 1858 προς όλους τους εκπαιδευτικούς του κράτους να συγκεντρώσουν και υποβάλλουν ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία του τόπου όπου ο καθένας υπηρετούσε. Ο Ηπειρώτης δάσκαλος Φ. Παπαδόπουλος που υπηρετούσε τότε στην Αρτοτίνα υπέβαλε στο Υπουργείο Παιδείας στις 18.12.1858 μελέτη-αναφορά με τίτλο «περί καταγωγής και διαλέκτου των κατοίκων της κώμης Αρτοτίνης Δωρίδος» (δημοσιεύθηκε το 1868 στην «Εφημερίδα των Φιλομαθών») όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρει «Διο και κατά τον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα διέπρεψαν πολλοί εκ των ενταύθα, οίον ο αείμνηστος Διάκος, ο Καλτσάς, ο Σιαφάκας κ.λ.π».
Η πληροφορία αυτή, επίσημη και υπεύθυνη αφού παρέχεται από κρατικό λειτουργό, έχει ταυτόχρονα «ανυπολόγιστην ιστορικήν αξίαν διότι είναι γνησία και απηλλαγμένη πάσης πλάνης και τούτο διότι ο περί ου υπηρετών ως δημοδιδάσκαλος εις την Αρτοτίναν μετά 37 έτη από του θανάτου του Διάκου, αντλεί στοιχεία από το οικογενειακόν και συγγενικόν του περιβάλλον ως και τους παιδικούς φίλους του ήρωος» (Ι. Κ. Μασούρα «Ποία η γενέτειρα του Αθανασίου Διάκου», Αθήναι 1975.
6. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΑΜΩΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑ, 1859 Νέο στοιχείο
Η χήρα του Κωνσταντίνου Μασσαβέτα σε αναφορά της προς τον Βασιλέα στις 04.01.1859 (την υπογράφει ο υιός της Δήμος) με την οποία ζητεί την αύξηση της σύνταξης που ήδη από το 1837 παίρνει ως χήρα του Κ. Μασσαβέτα ο οποίος «μαχόμενος τότε μετά του αδερφού του έπεσε πρώτος και ο αείμνηστος Αθανάσιος Διάκος μετεχειρίσθη το πτώμα του ως προπέτασμα μέχρις ότου συλληφθείς έδωκε τον μαρτυρικόν θάνατον». Στη συνέχεια αναφέρει «έκτοτε μείνασε χήρα εγκαταλελειμμένη μετά τριών τέκνων εξ ων το ένα θήλυ άτινα δια να διαθρέψω κ.λ.π». Τα τρία τέκνα είναι ο Δήμος, η Θεοδώρα και ο Γούλας που περιλαμβάνονται στο Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου που ακολουθεί.
7. ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ Νέο στοιχείο
Το 1865 εκδόθηκε το υπ’ αρ. 687/10-1-1865 Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου (Ο Δήμος είχε χειμερινή πρωτεύουσα τους Πενταγυιούς και θερινή την Αρτοτίνα), ύστερα από αίτηση των ανηψιών του Διάκου (παιδιών της αδελφής του Σοφίας) Παπαβασίλη Κούστα και Αποστόλη Κούστα προκειμένου να υποβληθεί στην Εξεταστική Επιτροπή των Αγωνιστών, σύμφωνα με το από 31.12.1864 Β.Δ «περί των κατά τον υπέρ Ανεξαρτησίας αγώνα εκδουλεύσεων και θυσιών». Το Πιστοποιητικό αυτό που πρώτος ανακάλυψε ο διακεκριμένος ιστορικός, ερευνητής και συγγραφέας Τάκης Λάππας το 1946, βρίσκεται στα Αρχεία Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Ακολουθεί αυτούσιο το Πιστοποιητικό.
« Βασίλειον της Ελλάδος
Αριθ΄ 687
Ο
Δήμαρχος Κροκυλείου
πιστοποιεί ότι:
Πλησιέστεροι και ζώντες συγγενείς του υπέρ πατρίδος τεθνεώτος και εν τω Ιερώ Αγώνι πεσόντος οπλαρχηγού Διάκου, είναι οι εξής:
Παπαβασίλειος Κούστας, κάτοικος Αρτοτίνης, ανεψιός επ’ αδελφή ονόματι Σοφίας, μη επιζώσης
Ιωάννης Κούστας, ομοίως.
Γκόλφω σύζυγος Δημητρίου Τσόλη, κάτοικος Κωστάρτσας
Φέγγω σύζυγος Αθανασίου Ζαρονίκου, κάτοικος Αρτοτίνης
Αικατερίνη σύζυγος Δημητρίου Κολοβού, κάτοικος Αρτοτίνης
Ζωϊτσα χήρα Δημ. Τζουβελέκου, κάτοικος Κολοκυθιάς Υπάτης, ανεψιά εκ της ιδίας αδελφής
Κωνσταντίνος, Γεώργιος, Νικόλαος, Αντώνιος και Αικατερίνη χήρα Παπαδημητρίου, κάτοικοι Αρτοτίνης, τέκνα του αποβιώσαντος Αποστόλου Κούστα, ανεψιού του ποτέ Διάκου, επ’ αδελφή.
Γκόλφω σύζυγος Ιωάννου Ράϊκου, κάτοικος Αρτοτίνης, ανεψιά εξ ανεψιάς αυτού, ήτοι εγγονή της αδελφής του Σοφίας.
1) Δήμος Μασαβέτας, κάτοικος Άνω Μουσουνίτσας της Παρνασίδος, ανεψιός επ’ αδελφώ ονόματι Κώστας Μασσαβέτας, φονευθέντος εις την ιδίαν μάχην.
2) Θεοδώρα χήρα Γεωργίου Κελεστοπούλου, ανεψιά, ήτοι θυγάτηρ του ποτέ Μασαβέτα, κάτοικος Άνω Μουσουνίτσας της Παρνασσίδος.
3) Προσέτι δύο τέκνα του αποθανόντος Γούλα Κωνσταντίνου Μασαβέτα, ήτοι του ρηθέντος αδελφού του, των οποίων τα ονόματα δεν μας είναι ακριβώς γνωστά.
4) Κρουστάλλω χήρα Μάλου, κάτοικος Μαυρολιθαρίου της Παρνασσίδος, Αικατερίνη χήρα Παναγή Βλάχου, κάτοικος Αρτοτίνης του Δήμου μας, Βλάχα χήρα Καραδήμα, κάτοικος Τριβιδίου, τέκνα επ’ αδελφή του Διάκου, ονόματι Καλομοίρας, μη επιζώσης.
5) Αικατερίνη σύζυγος Κ. Ρουφαγάλα, κάτοικος Αρτοτίνης, Κυρούλα χήρα Ιωάννου Ζάβαλη, κάτοικος επίσης, Ευφροσύνη σύζυγος Ιωαν. Δ. Τσιτσή, κάτοικος επίσης, Ιωάννης και Γεώργιος Σταμάτης και Καλομοίρα Γεωργ. Σταμάτη, κάτοικοι επίσης, έγγονοι της ανωτέρω αδελφής του Καλομοίρας.
Εν Πενταγιοίς τη 10 Ιανουαρίου 1865.
Ο Δήμαρχος (Τ.Σ.) Γ. Αναγ. Κόταρης »
Πρόκειται για Πιστοποιητικό οικογενειακής καταστάσεως του Αθαν. Διάκου που χορηγείται από τον Δήμαρχο του τόπου γέννησης του προσώπου στο οποίο αναφέρεται δηλ. τον Αθαν. Διάκο και περιλαμβάνει όλους τους επιζώντες τότε πλησιέστερους συγγενείς του, ανεξάρτητα από τον τόπο κατοικίας τους.
Κατά συνέπεια από αυτό και μόνο το επίσημο στοιχείο αποδεικνύεται ότι ο Αθανάσιος Διάκος γεννήθηκε στην Αρτοτίνα.
Από την απλή ανάγνωση του Πιστοποιητικού και τη σύγκριση με άλλα κείμενα προκύπτουν πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Πρώτα πρώτα συμφωνεί απόλυτα με τα ονόματα της πατρικής οικογένειας του Διάκου όπως την κατέγραψε περίπου δέκα χρόνια αργότερα ο ιστορικός Κρέμος.
Επιβεβαιώνει, κατά τρόπο αναμφισβήτητο, ότι ο Διάκος είχε δύο αδελφές: τη Σοφία και την Καλομοίρα διαψεύδοντας πανηγυρικά τον Παπαχρήστου που γράφει ότι «κόρη, δευτέρα, ασφαλώς δεν υπήρχε»
8. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ
Ο εθνικός ποιητής, στα προλεγόμενα του έπους «Αθανάσιος Διάκος» Αθήνα 1867 αναφέρεται στην υιοθεσία του Κωνσταντίου από τη θεία του Στάμω (αδελφή του πατέρα του) σύζυγο του Γιάννη Μασσαβέτα από τον οποίο, προφανώς πήρε το επώνυμο Μασσαβέτας.
Ο Παπαχρήστου ενώ γράφει ότι «τας δημόδεις παραδόσεις της Μουσουνίτζης διέσωσαν ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης κ.λ.π» εν τούτοις πιο κάτω γράφει «Ο Κρέμος, ο Βαλαωρίτης, ο Λουκόπουλος κ.α. θίγοντας το πρόβλημα της γενέτειρας παρέχουσι το γενεαλογικόν δένδρον της οικογενείας του Αθανασίου Διάκου, στηριζόμενοι εις προφορικάς ανακοινώσεις ηλικιωμένων ανθρώπων του λαού» και «Ο Βαλαωρίτης ανάγων την καταγωγήν του Διάκου εις την οικογένειαν του Γραμματικού, εφεύρε πλανηθείς την υιοθεσίαν του Κώστα και την μετονομασίαν αυτού εις Μασσαβέταν». Αν, προς στιγμή, δεχθούμε ότι ο βαλαωρίτης «επλανήθει», αυτό πρέπει να έγινε από ηλικιωμένους Μουσουνιτσιώτες που πρέπει να είχαν μία ηλικία 50 – 70 ετών για να λέγονται ηλικιωμένοι. Αυτοί όμως οι άνθρωποι ήταν ηλικιακά σχεδόν σύγχρονοι του Αθανάσιου Διάκου και του αδελφού του Κωνσταντίνου (Ο κρέμος εκτιμά ότι ο Διάκος, τελευταίο παιδί της οικογένειας, ήταν περίπου 10 χρόνια μικρότερος από την πρωτότοκη Σοφία ενώ ο Κωνσταντίνος ήταν το προτελευταίο παιδί). Κατά τεκμήριο είχαν πρωτογενή πληροφόρηση για τον συμπολίτη τους Κωνσταντίνο και δεν μπορεί να φαντασθεί κανείς κάποιο λόγο για τον οποίο Μουσουνιτσιώτες θα παραπλανούσαν τον Βαλαωρίτη δίνοντας του ψευδείς πληροφορίες.
Άλλωστε ο αναγνώστης γνωρίζει ήδη την αναφορά των απογόνων του Κωνσταντίνου Μασσαβέτα στο επίσημο Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου που έχει προηγηθεί του Βαλαωρίτη.
Την άποψη Βαλαωρίτη όσον αφορά την υιοθεσία του Κωνσταντίνου ασπάζονται και οι Φόρτης, Δικηγόρος (1874) και Γούδας, διδάκτωρ Ιατρικής (1876).
9. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΡΕΜΟΣ (1839 – 1926)
Καθηγητής και Υφηγητής της Ιστορίας από το Στείρι της Λειβαδιάς, με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία (ιστορία – γεωγραφία).
Μετά από επιτόπια έρευνα στην Αρτοτίνα το 1876, πρώτος κατέγραψε και δημοσίευσε πλήρες γενεαλογικό δένδρο της πατρικής οικογένειας του Διάκου, το οποίο και έχει περιλάβει στη μελέτη του ο Παπαχρήστου, παραλείποντας όμως δύο ουσιώδη τμήματα αυτού:
α) Τα ονόματα των δύο βασικών συγγενών του Διάκου που, εκτός άλλων Αρτοτινών, έδωσαν τις πληροφορίες στον Κρέμο δηλαδή τον Ιωάννη Κούστα, γιο της αδερφής του Σοφίας, φύλακα τότε στο «Μετσόβειο Πολυτεχνείο», με έτος γέννησης το 1813 και τον Αθανάσιο Ζαρονίκο, σύζυγο της Φέγγως, θυγατέρας της Σοφίας, συμπολεμιστή του Διάκου.
β) Την δήλωση του Κρέμου ότι «ο Αθανάσιος Διάκος εκ πατρός Γεωργίου Ψυχογυιού εκ της Άνω Μουσουνίτσας και μητρός Χρυσούλας εγεννήθη εν Αρτοτίνη τω 1781 ότι τη 26 Οκτωβρίου 1820 διορισθείς οπλιτάρχης Λεβαδείας διετέλεσε τοιούτος μέχρι της εν Αλαμάνα συλλήψεως, ήτοι μέχρι της 23 Απριλίου 1821, ότε διεδέξατο αυτόν ο Βασίλειος Μπούσγος και παρά ταύτα ουδέν. Παν δε γεγραμμένον παρά ταύτα είναι απόβλητον και αλλότριον της ιστορικής αληθείας».
Την κατηγορηματική αυτή δήλωση περιέλαβε ο Κρέμος σαν κατακλείδα στην παρουσίαση του πρωτότυπου εγγράφου διορισμού του Αθαν. Διάκου ως «παντούρη και καπετάνου του καζά της Λεβαδειάς» με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1820 στο περιοδικό «Απόλλων», 1884. Το έγγραφο βρέθηκε στην Αρτοτίνα, στο σπίτι του ιερέα Βασίλειου Κούστα, υιού της αδελφής του Διάκου Σοφίας και παραδόθηκε στον Κρέμο. Ο τελευταίος το παρέδωσε στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία (Τάκη Λάππα, «Θανάσης Διάκος», Αθήνα 1949).
Ο Παπαχρήστου χαρακτηρίζει την εργασία του Κρέμου, εκ προοιμίου, ως «καταγραφή δημοτικής Αρτοτινής παράδοσης» παραβλέποντας κατά τρόπον απαράδεκτο για φιλόλογο το γεγονός ότι πρόκειται για εργασία καταξιωμένου ιστορικού επιστήμονα μετά από επιτόπια έρευνα και επώνυμες μαρτυρίες τις οποίες κατονομάζει. Ο Παπαχρήστου ούτε καν υιοθέτησε το όνομα του πατέρα του Διάκου (Γεώργιος),όπως αυτό αναφέρθηκε στον Κρέμο από τα εγγόνια του και καταγράφηκε από τον τελευταίο. Δεν φαντάζομαι να υπάρχει στοιχειωδώς καλόπιστος συνομιλητής που να αμφισβητεί το δικαίωμα των εγγονών να γνωρίζουν το όνομα του παππού τους!
Ας σημειωθεί ότι η επίσκεψη του Κρέμου στην Αρτοτίνα (και την Άνω Μουσουνίτσα) με τις πρωτόγονες, εν γένει, συνθήκες εκείνης της εποχής είχε ένα σκοπό: την ανεύρεση απογόνων του Διάκου προκειμένου να τιμηθούν από την Πολιτεία. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης στον παντελώς ανύποπτο χρόνο της δεκαετίας του 1870; Ας αφήσουμε τον Κρέμο να μας το διηγηθεί: «Ανευρεθείς δε και μετ’ αναντιλέκτους της γνησιότητος αυτού μαρτυρίας προσκληθείς εις Αθήνας και ελθών συν το πατρί ετέθη υπό την προστασίαν ημών ο μικρός ανεψιός του Διάκου Κώστας Κούστας υιός του Ιωάννου Κούστα υιού της αδελφής του ήρωος. Τον νέον Κώστα άγοντα το δέκατον τέταρτον έτος μετωνομάσαμεν αθρόοι προς διάσωσιν του ηρωικού ονόματος Κώσταν Διάκον».
Ο μετέπειτα γιατρός Κώστας Διάκος, που σπούδασε με δαπάνη του κράτους, παίζει σημαντικό ρόλο στη μελέτη Παπαχρήστου όπως θα δούμε στο σχετικό κεφάλαιο πιο κάτω.
Παρά ταύτα, κατά τον Παπαχρήστου, «Ο Κρέμος λοιπόν τον Μάιο του 1883 αγνοεί το επώνυμο του πατρός του Διάκου» ενώ «το 1876 είχε αποφύγει να αναγράψει γενέτειραν». Και το μεν πρώτο είναι αλήθεια. Ο Κρέμος καταγράφει την πατρική οικογένεια του Διάκου με αφετηρία την άφιξη από την Άνω Μουσουνίτσα και εγκατάσταση του πατέρα του Γεώργιου στην Αρτοτίνα, την υιοθεσία του από τον Γραμματικό και το επώνυμο που έτσι, έκτοτε, απέκτυσε (Ψυχογυιός).
Όμως σε ότι αφορά στη γενέτειρα, τι άραγε παρέλειψε ο Κρέμος να ερευνήσει; Να ρωτούσε δηλαδή τα εγγόνια των αδελφών του Σοφίας και Καλομοίρας αν ξέρουν που γεννήθηκε ο θείος τους όταν όλη η πατρική οικογένεια, πλην των απογόνων του Κωνσταντίνου, βρίσκεται στην Αρτοτίνα; Μπορούσε έστω και να διανοηθεί ο Κρέμος ότι ο Διάκος ίσως είχε γεννηθεί κάπου αλλού; Η καχυποψία του Παπαχρήστου δεν έχει όρια αλλά όχι και να τρελαθούμε στο τέλος. Η πληρότητα της καταγραφής του Κρέμου αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι περιλαμβάνει και τον αδελφό του Διάκου Κωνσταντίνο αναφέροντας κατά λέξη «Το δε τέταρτον ο Κωνσταντίνος Μασσαβέτης επονομασθείς εκ του θετού αυτού πατρός, εγέννησε δύο υιούς οίτινες ωνομάσθησαν 1. Γεώργιος 2. Δήμος». Στον Κωνσταντίνο Μασσαβέτα αναφέρονται τόσο το Πιστοποιητικό του Δημάρχου Κροκυλίου (1865) όσο και ο Βαλαωρίτης (1867) στα κεφάλαια που ακολουθούν. Εν πάση περιπτώσει η, κατά τον Παπαχρήστου, «καταγραφή δημοτικής Αρτοτινής παράδοσης» από τον Κρέμο, συμπίπτει απόλυτα με το περιεχόμενο του Πιστοποιητικού του Δημάρχου Κροκυλίου την ύπαρξη του οποίου, προφανώς, αγνοούσε ο Κρέμος.
10. ΚΩΣΤΑΣ ΔΙΑΚΟΣ, ΙΑΤΡΟΣ/ΑΡΤΟΤΙΝΑ
Ο Παπαχρήστου ασχολείται εκτενώς με την συγκεκριμένη αναφορά του γιατρού, Κώστα Διάκου σε επιστολή του στην εφημερίδα «Ο Ρουμελιώτης», φύλλο 707, 6.5.1939 του οικογενειακού επωνύμου «Πανουργιάς» του [ατέρα του Αθανανάσιου Διάκου. Αναφέρεται συγκεκριμένα στους Δ¨ημον Πανουργιάν και Κ. Δ. Πανουργιάν που ζούσαν εκείνη την εποχή (1939) στην Άνω Μουσουνίτσα.
Ο Παπαχρήστου καταβάλλει φιλότιμη προσπάθεια στην αναζήτηση «Πανουργαίων» που όμως με το πέρασμα του χρόνου το επώνυμο έχει μεταβληθεί σε «Πανουργιόπουλος» (Πανουργιόπουλα τα παιδιά του Πανουργιά, γράφει ο Παπαχρήστου) και τελικά εντοπίζει τους Κώσταν Δ. Πανουργιόπουλο και, πολύ σωστά, συμπεραίνει ότι αυτοί «είναι οι Πανουργαίοι του ιατρού Διάκου». Αυτό βέβαια δεν τον εμποδίζει σχεδόν να πανηγυρίσει για την διάψευση του γιατρού Διάκου ο οποίος είχε πληροφορηθεί, προφανώς από το συγγενικό του περιβάλλον, ότι απώτεροι απόγονοί του ήταν οι «Πανουργαίοι» και όχι οι «Πανουργιόπουλοι»!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.